Venster 31:
1913-1934: Een stoomtram door de Zijpe

Burgemeester G.C. Hulst van Zijpe ijverde al lang voor een stoomtramverbinding Schagen-Zijpe-Warmenhuizen-Alkmaar. Hij was daarom sinds 1896 voorzitter van de Noorder-Stoomtramvereeniging.

Burgemeester Hulst van Zijpe.

Eind 1898 waren er een min of meer uitgewerkt plan, voorlopige concessies van het Rijk en een aandelenkapitaal, waarin Zijpe voor 20.000 gulden deelnam. In 1903 volgde een overeenkomst met de HIJSM en een jaar later werd een NV opgericht, onder leiding van burgmeester Hulst, om het plan te realiseren. Maar?

Het tracé
Vanwege touwtrekken over het te volgen tracé en de bekostiging van de spoorbrug te Schoorldam duurde het nog tot 1913 voor dat de tram ging rijden. In het oorspronkelijke plan was een tracé voorzien langs de westzijde ('de stille kant') van de Groote Sloot door de Zijpe. Maar de Zandtemers wilden in 1905 een tracé langs het Noord-Hollands kanaal van Den Helder naar Schoorldam. Intussen werden eerst de tramlijnen Schagen-Wognum (1898) en Schagen-Wieringerwaard-Van Ewijcksluis (1912) aangelegd.
Tenslotte, in 1913, kwam dan toch eindelijk de lijn door de Zijpe. Niet langs de Groote Sloot, maar in de oostelijke berm van de Ruigeweg. De benodigde materialen voor de aanleg konden dan mooi via het Noord-Hollands kanaal aangevoerd worden. Het benodigde zand voor onder de rails kwam van de nollen in het westen van de Zijpe.

Het tracé van de stoomtram door de Zijpe.

De start
Op 28 februari 1913 reed de eerste (werk-)locomotief met twee zandwagens over de trambrug over de Groote Sloot [die er nu nog is, in het verlengde van de J.A. de Boerstraat]. Op 14 augustus nam de (HIJSM) stationschef zijn intrek in de woning van het station aldaar [nu gemeentelijk monument J.A. de Boerstraat 9]. Op 29 augustus was de officiële opening van de lijn.

De feestelijke eerste rit van de tram; station Schagerbrug.

Om 11.29 uur vertrok de feesttram van station Schagen: een locomotief, een post- en bagagerijtuig en twee lokaalspoorrijtuigen Tweede Klasse. Aan boord o.m. de commissaris van de koningin Van Leeuwen. In Schagerbrug werd gezongen, kregen de belangrijke gasten bloemen en sprak dominee Holtz een welkomstwoord, waarin hij constateerde dat Schagerbrug thans 'aan het grote wereldverkeer is verbonden, hetgeen een zegen voor onze goede landen mag zijn'.

Stop- en halteplaatsen
Behalve op het station van Schagerbrug stopte de tram in 't Buurtje op de hoek van de Schager- en de Ruigeweg. Daar kwam een klein perron zonder abri. Vanuit het schuin tegenover deze stoppplaats gelegen café (van Dirk de Leeuw) werd de verzending van bagage met de tram verzorgd. Tot het café in 1928 afbrandde. Op de hoek van de St. Maartens- en de Ruigeweg was een halteplaats met wachtgebouw, evenals op de hoek van de Burger- en de Ruigeweg. Arie de Boer en zijn gezin alsmede H. Delver en zijn gezin zwaaiden de scepter over deze haltes. Waar ook bestel- en vrachtgoederen, levende dieren, stoffelijke overschotten 'en ander stukgoed' ter vervoer aangeboden konden worden. In Zijpersluis kwam een stopplaats: een kort perron zonder verdere accomodatie.

De halte St. Maartensbrug vóór 1921.

Veel jongelui gingen vanuit de Zijpe met de tram naar het voortgezet onderwijs in Schagen en Alkmaar.

Exploitatie
In 1917 werd, na een tariefsverhoging, voor het eerst winst gemaakt, maar het goederenvervoer van en naar de Zijpe viel erg tegen. Slechts 100 wagonladingen - vooral steenkool- per jaar. Toch stegen tot 1921 de winsten, maar vervolgens kwam er veel concurrentie van 'wilde autobusdiensten'. De tramkaartjes moesten goedkoper worden, het aantal ritten daalde evenals de inkomsten. In 1929 bedroeg de opbrengst van het baanvak Schagen-Warmenhuizen 30 cent per tramkilometer, terwijl de exploitatiekosten drie keer zo hoog waren. In 1931 gingen er gemiddeld per dag nog maar 100 reizigers over dit baanvak door de Zijpe. Dat kon niet al te lang blijven duren en op 8 oktober 1933 werd dit bijna 18 km lange baanvak dan ook opgeheven. De tram reed voortaan, met een onderbreking tussen 1944 en 1946, alleen nog tussen Warmenhuizen en Alkmaar. Op die lijn was veel vervoer van de groentenveiling. De passagiersdienst bleef tot 17 september 1947, de goederendienst tot 3 december 1968. De Zijpenaren waren na 1933 vooral op de busdiensten aangewezen. En inmiddels was de fiets sterk opgekomen.

Bronnen:

• L.F. van Loo, Trams en treinen door de Zijpe, in: ZHB 22e jrg.nr.1 (maart 2004), p. 3-11, i.h.b. 8-11.

Tekst: Frank van Loo