[logo Zijper Museum]

Een nieuwe vijfpolderkaart van Kaerius? (Erratum artikel vorige aflevering)

G.J.H. (Gerard) van Nes en L.F. (Frank) van Loo

Gepubliceerd in de Zijper Historie Bladen (ZHB) 23e jrg.nr.4 (dec. 2005), p.23-24.

Zoals op het eind van het betreffende artikel werd vermeld, vonden wij in het Waterlands Archief te Purmerend (2) een Vijfpolderkaart die duidelijk afweek van de Vijfpolderkaarten die in de uitgebreide standaardwerken van Koeman (3) en van der Krogt (4) zijn opgenomen.
Deze kaart was eerder door een van de auteurs opgemerkt in het boek 'Getekend land' van Herman Lambooij (p. 106).

De Vijfpolderkaarten
Deze veelgedrukte kaarten (afmeting 35x47.5 cm) waren tot heden in vier staten (versies) bekend:

  1. Uitgave van (Amsterdamse drukker/uitgever) Hendricus Hondius.
    Te vinden in diverse atlassen tussen 1631 en 1658.
    Kenmerk van deze staat: 'Hendricus Hondius' vermeld in de cartouche van Caerte van Waterland.
  2. Uitgave van (Amsterdamse drukker/uitgever) Ian Iansz. (Johannes Janssonius).
    Te vinden in diverse atlassen tussen 1644 en 1680.
    Kenmerk van deze staat: 'Ian Iansz.' vermeld in cartouche van Caerte van Waterland.
  3. Uitgave van (Amsterdamse drukker/uitgever) Johannes Janssonius (van) Waesbergen, Steven Swart en Oxfordse boekhandelaar Moses Pitt.
    Te vinden in 'The English Atlas' uitgave van 1682.
    Kenmerken van deze staat: gradennet over alle (deel)kaarten; naam uitgevers (Apud) Janssonio-Waesbergios, Mosem Pitt. et Stephanum Swart in cartouche van de Wormer; naam Petrus Kaerius verwijderd uit Zijper kaart.
  4. Uitgave van Gerardus Valk en Petrus Schenk (ca. 1700).
    Kenmerken van deze staat: naam uitgevers in cartouche van de Wormer; geen jaartal in cartouche van de Purmer.
    Verder als staat 3.

Kaartje van De Zype (omslagillustratie ZHB)
Fragment van de onbekende (nulde?) staat van de Vijfpolderkaart
(Klik op de afbeelding voor een vergroting)

Een voorloper van de Vijfpolderkaarten?
De Zijper deelkaart van onze onlangs gevonden versie te Purmerend vertoont opvallende gelijkenis met de enkelvoudige Petrus Kaerius kaart uit 1617, doch duidelijke verschillen met de genoemde vier staten van de reeds bekende Vijfpolderkaarten.

Enkele bijzondere kenmerken van deze kaart:

  1. Het dorp Callantsoog komt er niet op voor.
  2. De bebouwing is kwalitatief gelijk aan de 1617 kaart. De vorm en locatie binnen een polder-onderafdeling verschillen echter in het algemeen.
  3. De getoonde schaalstok is enkelvoudig en bevat dezelfde eenheden als op de 1617 kaart.
  4. De duinenrij bij de Zyp Dyck is gelijk aan de 1617 kaart en mist stukken dijk van de andere Vijfpolderkaarten.
  5. De Zuyder Zee wordt als water getoond.
  6. Oude stukken van een eerdere dijk worden getoond zoals op de 1617 kaart.
  7. Schaalstok bij de Wormer deelkaart ontbreekt.

De achterkant van de kaart is niet bedrukt, dit ook i.t.t. de meeste andere Vijfpolderkaarten die in atlassen werden opgenomen en i.h.a. een gedrukte tekst (over de Zijpe) op de achterkant bevatten. De meeste tekst op de kaart is geschreven binnen hulplijntjes.

De hulplijntjes van de (leerling?) graveur voor het netjes graveren van de teksten op de kaart
De hulplijntjes van de (leerling?) graveur voor het netjes graveren van de teksten op de kaart

Conclusie
Mogelijk betreft deze kaart een proefdruk of een voorlopige oplage (die alvast los verkocht werd voor de atlas er was) van de Vijfpolderkaarten die vanaf 1631 zouden gaan verschijnen (5). De hulplijntjes voor de topografische namen op de kaart zijn we verder slechts sporadisch op een enkele andere kaart tegengekomen. Het is te verwachten dat er zeer weinig van deze (nulde?) staat van de gedrukte Vijfpolderkaart in omloop zullen zijn.

Noten/Literatuur:

  1. G.J.H. (Gerard) van Nes en L.F. (Frank) van Loo, Het Kaerius-Pitt kaartje van de Zijpe (1631/1682), ZHB 23e jrg. nr.3 (2005), p.3-6.
  2. Met dank aan Els Mak van de afdeling topografisch-historische atlas van het Waterlands Archief te Purmerend voor haar medewerking.
    De kaart is afkomstig van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
  3. C. Koeman, Atlantes Neerlandici, 1967-1971/1985 (6 delen);
  4. P.C.J. (Peter) van der Krogt, Koeman's Atlantes Neerlandici, 10 delen (1997-...; 3 delen reeds verschenen).
  5. Met dank aan Peter van der Krogt voor zijn opbouwende opmerkingen.

Aanvullende/interessante links:

Vragen, opmerkingen, aanvullingen m.b.t. bovenstaand artikel?
Stuur dan een e-mail naar: vannes@zijpermuseum.nl

Zijper Museum, Schagerweg 97D, 1751 CB Schagerbrug
WWW: http://www.zijpermuseum.nl/
Laatste wijziging: 8 februari 2007
Informatie: vannes@zijpermuseum.nl