Venster 35:
1940-1945: Zijpe in oorlogstijd

In september 1938 trokken Duitse troepen Tsecho-Slowakije (het Sudetengebied) binnen. Op de 28e van die maand begon de mobilisatie in ons land. In de loop van 1939 werden steeds meer mannen opgeroepen en op 28 augustus volgde de algemene mobilisatie: 250.000 man, de lichtingen 1924-1939 van landmacht en marine. De mannen verveelden zich te pletter en moesten vermaakt worden.

Mobilisatie 1939, Abbestee (Callantsoog)

'In de vroege morgen (4 uur) van vrijdag 10 mei 1940 deed een zeer zwaar geschutsvuur de deuren en ramen [van C.J. de Wit in 't Zand] trillen en schudden'. De oorlog was begonnen. Op 16 mei kwamen de Duitsers de Zijpe in.

Bijdrage aan overleven anderen
Alles overziende hebben inwoners van Zijpe (inclusief Petten) vrij ruim bijgedragen aan het overleven van anderen uit Noord-Holland en de Randstad:

• zo werden van 14 tot 20 mei 726 mensen uit Maarssen en Maarsseveen (bij Utrecht) opgevangen; die moesten daar weg vanwege de waterlinie;
• Engelandvaarders werden, o.a. door de familie Bellis te Petten, geholpen om vanaf de Zijper kust weg te komen; ruim 150 man;
• vele Helderse vluchtelingen en evacué's, i.v.m. de bombardementen daar, zijn hier opgevangen: in 1943 waren het er 1000;
• uit hun dorp verdreven Pettemers [zie hierna] zijn hier gehuisvest;
• zeker 120 onderduikers werden opgenomen en gevoed;
• velen uit de Randstad zijn in de hongerwinter (1944/45) aan voedsel geholpen.

Etenhalers uit de Randstad

De ontruiming en afbraak van Petten
Op 11 augustus 1942 kregen de Pettemers en de bewoners van de Hazepolder, de Leihoek en de Pettemerkluft te horen dat ze vóór 21 augustus hun huizen ontruimd moesten hebben. In totaal 365 mensen moesten weg, 119 woningen zijn in fasen afgebroken, plus een aantal andere panden zoals de jeugdherberg, het voormalige raadhuisje, de lagere school en de kerk. Alleen in het Korfwater bleef wat bebouwing staan.

Corrie Vriesman-ter Brugge kijkt, staande op de Zeedijk (waarschijnlijk in 1943)
uit over het puin van de huizen aan de Voorbuurt te Petten

Na de oorlog, in 1946, kwam er een nooddorp bestaande uit barakken uit Schoorl aan de Zuiderhazedwarsdijk. Eerst in 1950 was Petten volledig herbouwd.

Callantsoog ontruimd
Op 20 augustus 1942 moest ook dit kustdorp ontruimd zijn. Het werd niet afgebroken, maar de huizen kregen wel veel te lijden. Aan de Oosterweg, dicht bij de Noord-Schinkeldijk, verrees 'Hollywood': uit het dorp verplaatste zomerhuisjes voor 25 Callantsoger gezinnen. De overige dorpsbewoners kwamen overal terecht, ook in de Zijpe. Op 26 april 1943 ontplofte een munitieopslag midden in het dorp, waarbij Duitse soldaten zijn omgekomen en veel schade werd aangericht.

Callantsoog 27 april 1943 na de ontploffing

Dagelijks leven
Toen de oorlog uitbrak was de zware economische crisis van de jaren '30 nog maar net achter de rug. De meeste mensen hadden het verre van breed gehad en waren wel wat gewend. De eerste twee oorlogsjaren veranderde er niet zo heel veel. Maar daarna kwam er een avondklok: aanvankelijk mocht je na 10 uur 's avonds niet meer buiten, vervolgens na 20.00 uur. Ook kwam er Sperrgebiet.
Rookwaar werd steeds schaarser en dat in een tijd dat bijna iedereen rookte. In mei 1943 moesten de radio's ingeleverd zijn en ook fietsen werden in beslag genomen. In oktober 1944 stopte de energievoorziening. Er was dus geen stroom meer. Spoorbielzen, telefoonpalen en de bomen langs de Ruigeweg verdwenen om als brandstof te dienen. De scholen werden gevorderd en de jeugd kreeg les in de kerk of in een kippenhok.

School in de kippenboet van A.P. Klaver in Burgerbrug

De sport, vooral voetbal ging tot het laatste oorlogsjaar gewoon door en er was ook ander vermaak. Af en toe stortte er een vliegtuig neer of werden bommen afgeworpen.

Verzet
Ruim 60 inwoners van Zijpe [= bovengemiddeld], waaronder zes vrouwen en 16 geëvacueerden uit Den Helder, die tijdens een deel van de oorlog in Zijpe en Schagen woonden, waren betrokken bij het verzet. Dat bestond vooral uit hulp aan onderduikers (onderdak en voedsel), bevolkingsregisters weghalen en persoonsbewijzen vervalsen. Ambtenaar Piet Ott (geboren in 1916) leidde het Zijper verzet, onder de schuilnaam Van Reewijk. Hij en zijn echtgenote Nel Gootjes hadden vanaf mei 1942 ook nog het joodse echtpaar Elion in huis. Op veel minder stond al de doodstraf.

Bevrijding 1945. V.l.n.r. de gedeserteerde Russische soldaat Mucharsir,
Piet en Nel Ott met hun kinderen Martine en Teun en
het joodse onderduikers-echtpaar Elion

Bronnen:

• L.F. van Loo, (Doen) Overleven. De Zijpe en Petten tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945), in: ZHB 23e jrg.nr.2 (special, mei 2005) 60 pagina's.

Tekst: Frank van Loo