Venster 36:
1957: Start van het RCN (later ECN) in de duinen benoorden Petten

In 1955 is in Den Haag de Stichting Reactor Centrum Nederland opgericht. Met als doel: kennis verwerven over en ervaring opdoen met kernreactoren. Lees: de eerste reactor in ons land bouwen. Maar waar moest dit onderzoekscentrum met zijn onderzoeksreactor komen? Aan de kust in verband met het benodigde koelwater, te lozen reactorkoelwater en voor het geval er iets mis zou gaan. 'Daarom werd rond de vestigingsplaats, om een eventuele evacuatie niet al te bezwaarlijk te maken, een geringe bevolkingsdichtheid verlangd'.

Eigenlijk was er maar één lokatie: 'De Rietput' benoorden Petten, 'met als groot pluspunt het maar 2 kilometer daarachter lopende Noordhollands Kanaal als bron van koelwater'.

Het eerste bouwplan voor het RCN, 1957

De eerste fase
Het terrein was van Staasbosbeheer, het RCN kreeg het in erfpacht. Op 28 augustus ging de eerste spade de grond in. Aannemers en RCN-medewerkers bevolkten Hotel Jagerslust [Homan] in St. Maartensvlotbrug. Begin 1958 vestigden zich de eerste drie RCN-medewerkers in een keet op het terrein in de duinen. Vervolgens verrees geleidelijk het hele complex, inclusief de Hoge Flux Reactor (HFR). Van heinde en verre kwamen de technici en academici - ze vestigden zich vooral in Alkmaar en Bergen-; het 'lagere' personeel kwam veelal uit de omgeving. In 1961 werd een kleine Lage Flux Reactor uit Engeland in de westelijke vallei in gebruik genomen.
De HFR werd overgedragen aan Euratom, de in 1956 opgerichte Europese Gemeenschap voor Atoomenergie. Die vestigde in Petten ook een deel van zijn Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek (GCO).

Koningin Juliana bezoekt het RCN op 16 november 1962

Groei
Philips Duphar, de farmaceutische tak van Philips, kwam erbij voor de radioactieve isotopen. Eind 1970 werkten er 1160 mensen op het complex: ruim 900 bij RCN, ca. 160 bij GCO en bijna 100 bij Duphar. Als voorwaarde voor de bedrijfsvergunning voor de HFR was bepaald dat het RCN een eigen beroepsbrandweer moest hebben. Daarvan profiteerde de gemeente Zijpe, want die RCN-brandweer ging de brandbestrijding in het (zuid-)westen van de gemeente verzorgen. En de centrale meldkamer van het RCN ging ook voor de hele gemeente werken.

Radioactief afval
Laag- en middelactief radioactief afval werd al vroeg diep in de Atlantische Oceaan afgezonken. Maar Greenpeace probeerde dat in toenemende mate te verhinderen. En met behulp van andere 'onderdelen' van de anti-kernenergiebeweging werden de wegtransporten ervan van Petten naar IJmuiden gehinderd. Steeds meer en dat leidde tot veel poltie-inzet, 'uiteindelijk oplopend tot ongeveer duizend man, een aantal paarden en honden, talloze auto's, een licht vliegtuig en een helicopter'. In 1982 besloot de regering te stoppen met dat afzinken. De opslag moest worden geregeld, door de hiertoe opgerichte Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval (COVRA). Aanvankelijk was COVRA in Petten gevestigd en werd aldaar al het radioactief afval opgeslagen in loodsen. Rond 2000 waren er geregeld problemen.

Demonstratie bij het ECN in 1980/81; voorop Ruud Bakker PSP, Schagen De definitieve vestiging van COVRA werd het haventerrein in Vlissingen dichtbij de kerncentrale in Borssele. Ok het in Petten opgeslagen afval werd daar naar toe gebracht. Nu (2009) ligt er nog hoog actief vast afval opgeslagen in een daarvoor ontworpen loods in Petten. Ook dit zal in de nabije toekomst naar de COVRA worden overgebracht.

Protest tegen dumping van laag en midden radioactief afval in de zee voor de kust van Spanje.

Veranderingen
Philips stootte Duphar af en de Pettemer vestiging kwam in handen van het Amerikaanse chemieconcern Mallinckrodt (en enige tijd de Duitse firma Byk), thans is het Covidien. In 1976 besloot het kabinet dat het RCN voortaan ECN moest heten: Energie Onderzoek Centrum Nederland, gericht op het verwerven van kennis op het gebied van de gehele energievoorziening. Wind- en zonne-energie kwamen nadrukkelijk in beeld.
In 1983 is het reactorvat van de HFR vernieuwd; 'het oude vat werd ter plekke onder water door een horizontale lintzaag in plakken gesneden. Eén daarvan vormt sindsdien de wijzerplaat van de klok die vanaf de GCO-ingang is te zien'.
Door bezuinigingen/gedwongen ontslagen in 1984 en 1996 liep het personeelsbestand van ECN terug naar circa 700. In 1995 werkten er ongeveer 1300 mensen op het complex in de duinen, waarvan er toen 183 in de gemeente Zijpe woonden.
In 1998 is het nucleair onderzoek, dat tot dan in Nederland werd uitgevoerd bij ECN en KEMA, samengevoegd en ondergebracht in de Nuclear Research Group (NRG), een vennootschap onder firma (VOF). Met als vennoten: ECN voor 80 en KEMA voor 20%.
Thans (2009) werken er circa 600 mensen bij het ECN, 300 bij NRG, 250 bij Covidien en ca. 200 bij GCO.

Het reactorcentrum in 1995

Bronnen:

• J.A. Goedkoop, Het Reactorcentrum (Bijdrage 1 in: J.T. Bremer, De Zijpe deel III, 1920-1997, Schoorl 1997, p.250-259; zie ook p.162 en 216.
• Met dank aan J. Prij voor zijn aanvullende informatie.

Tekst: Frank van Loo