[logo Zijper Museum]

Thema expositie Zijper Museum 2010

Canon van Zijpe
in 40 vensters
IJkpunten
uit de Geschiedenis van Zijpe

(incl Petten en Callantsoog)

 
2600-2400 BC

01: Kleine seizoensnederzetting bij Keinsmerbrug
     
 
 
500 - 1500 : Middeleeuwen
 
719-739

02: De eerste kerk van Petten wordt gebouwd
920-940

03: 28 grafelijke hoeves in Kallingen (Callantsoog)
1200-(1553)

04: Het waddeneiland Callantsoog
1230-1270

05: Oostelijke en zuidelijke begrenzing Zijpe-gebied
1421

06: St. Elisabethsvloed en Hondsbossche Zeewering
 
 
1500 - 1795: Nieuwe Tijd
 
1551/1552

07: Jan van Scorel neemt initiatief tot bedijking
1552-1574

08: Eerste bedijkingen van de Zijpe
1553

09: Andries Vierlingh, de 'vader aller dijkenbouwers'
1557

10: Grootinvesteerders in de bedijking van de Zijpe
1596/1597

11: Definitieve bedijking van de Zijpe
 
1597-1612

12: De Kolck bij Oudesluis voor droge voeten
1600-1625

13: Petten in betrekkelijke bloei
1609/1610

14: Bedijking van de Wieringerwaard
1610

15: Aanleg zanddijk Callantsoog-Huisduinen
1669

16: Buitenverblijven in de Zijpe
 
1701-1777

17: Oud Petten verplaatst naar Het Vlak
1713-1722

18: Proces om het gebied tussen Petten en Callantsoog
1733

19: De Zijpe krijgt een weeshuis
1785

20: De Koepel in Schagerbrug gebouwd
1799

21: Invasie van Engelsen en Russen bij Callantsoog
 
 
1795 - heden: Nieuwste Tijd
 
1800

22: Lappiespoepen en Hannekemaaiers in de Zijpe
1817/1818

23: Bedijking van het Koegras
1819-1824

24: Groot Noordhollandsch Kanaal door de Zijpe
1845

25: De Zijpe krijgt de eerste 'autochtone' dijkgraaf
1846-1870

26: Anna Paulowna-polder bij de gemeente Zijpe
 
1865

27: Spoorlijn Den Helder-Alkmaar door de Zijpe
1880

28: Zuivel uit de Zijpe: vooral Edammer kaasjes
1898

29: De grote brand van Schagerbrug
1912

30: Buitenzorg geopend
1913-1934

31: Een stoomtram door de Zijpe
 
1916

32: Watersnood bij de buren
1929/1990

33: Petten en Callantsoog bij gemeente Zijpe
1934-1936

34: Aanleg kanaal Stolpen-Schagen
1940-1945

35: Zijpe in oorlogstijd
1957

36: Start van het RCN/ECN in de duinen
 
1960

37: Uitbreiding bloembollensector
1970

38: Toerisme - 500.000 overnachtingen in Zijpe
1997

39: Grootse viering 400 jaar (de) Zijpe
1999

40: Oudheidkamer Zijpe wordt Zijper Museum
 

 
 
tot 500 : Prehistorie (tot het jaar 0) en de Romeinse tijd (0-500)
 
1.  2600-2400 BC : Kleine seizoensnederzetting bij Keinsmerbrug
 
500-1500 : Middeleeuwen: tijd van de monniken, ridders, steden en staten
 
2.  719-739 : De eerste kerk van Petten wordt gebouwd
3.  920-940 : 28 grafelijke hoeves in Kallingen (Callantsoog)
4.  1200-(1553) : Het waddeneiland Callantsoog
5.  1230-1270 : Oostelijke en de zuidelijke begrenzing van het Zijpe-gebied
6.  1421 : De St. Elisabethsvloed en de aanzet tot de Hondsbossche Zeewering
 
16e eeuw (1500-1600) : Tijd van ontdekkers en hervormers   (vanaf 1500 begin van de Nieuwe Tijd)
 
7.  1551/1552 : Jan van Scorel neemt het initiatief tot bedijking van de Zijpe
8.  1552-1574 : De eerste bedijkingen van de Zijpe
9.  1553 : Andries Vierlingh, de 'vader aller dijkenbouwers', te hulp geroepen
10.  1557 : De grootinvesteerders in de bedijking van de Zijpe
De bedijking van het grote Zijper bekken/waddengebied was voor die tijd een absoluut megaproject. Voor allerlei aspecten moest een aanpak bedacht worden: hoe het project te financieren, hoe het te ontwikkelen en hoe het te besturen? Wat dat laatste betreft, het polderbestuur - bestaande uit hoofdingelanden, dijkgraaf en heemraden - ging naast de waterschapstaken ook zaken als onderwijs, armenzorg en handhaving van de openbare orde verzorgen.
 
11.  1596/1597 : De definitieve bedijking van de Zijpe (en Hazepolder)
In 1596/97 werekten zo'n 3000 mannen, vrouwen en kinderen plus 1000 paarden aan wat de definitieve (her-)bedijking van de Zijpe zou blijken. Van heinde en verre waren ze naar hier gekomen om, in de zomermaanden, van 5 tot 21 uur dagelijks te werken. Daar stond wel een relatief flinke beloning van 11 tot 16 stuivers per dag tegenover. De dijken en sluizen werden hersteld, vaarten opnieuw uitgegraven en molens gebouwd. De Zijpe en Hazepolder kon nu echt tot ontwikkeling gebracht gaan worden.
12.  1597-1612 : De Kolck bij Oudesluis voor droge voeten
 
17e eeuw (1600-1700) : Tijd van regenten en vorsten
 
13.  1600-1625 : Petten in betrekkelijke bloei
14.  1609/1610 : De bedijking van de Wieringerwaard, of 'de nieuwe Zijp'
15.  1610 : Aanleg van de zanddijk tussen Callantsoog en Huisduinen
16.  1669 : Het vermaeckelijk landt-leven: Buitenverblijven in de Zijpe
De heren van elders (regenten en rijke kooplieden uit Amsterdam en later vooral Alkmaar) hadden hier een buitenverblijf, waarin ze de zomermaanden doorbrachten. Dat was de grote mode in de 17e eeuw, maar werd geleidelijk minder in de 18e. In 1826 resteerden er nog 21. Op het toppunt waren hier wel 90 van die buitenverblijven, variërend van een ruime aanbouw aan de boerderij van de pachter tot echte buitenhuizen. Wildrijk, Ananas en Brandwijk doen er nog aan denken.
 
18e eeuw (1700-1800) : Tijd van pruiken en revoluties
 
17.  1701 - 1777 : Wijken voor de zee: Oud Petten verplaatst naar Het Vlak
De Hondsbossche en Pettemer Zeewering, van Kamperduin tot net voorbij de Hazedwarsdijk van 1598, was een zanddijk. En dus kwetsbaar; steeds weer was sprake van gevaar van doorbraak en de noodzaak van het overmollen* van de dijken en duinen bij Petten. Dat overmollen , en stormen, leidden tot afbraak en verloren gaan van huizen in 'Op-Sloot' en 'Oud-Petten'. Die twee wijken vormden samen een soort uitstulping ten noordwesten van de kleine Hazepolder ('Nieuw-Petten' genoemd, maar behorend bij de Zijpe).
18.  1713-1722 : Proces om het gebied tussen Petten en Callantsoog
Eerst was er een breed strand, maar na 1700 vormden zich geleidelijk duinvalleien met meertjes en meren tussen Petten en Callantsoog. Lang was het vooral jachtgebied en waren er vlakbij de dorpen aardappellandjes voor de armen. Een uniek gebied met het 1e, 2e en 3e Korfwater, het Zwanenwater, het ECN, camping De Lepelaar, een werkspoortje, schietterreinen enzovoort.
19.  1733 : De Zijpe krijgt een weeshuis
Het bestuur over de bedijking de Zijpe werd in 1596 bij octrooi geregeld. Voorzien werd in allerlei zaken, zo ook de wezenzorg. Net als elders zouden er een weeskamer en weesmeesters komen. In 1618 werden drie weesmeesters aangesteld, drie jaar later volgde de weeskamer. Die weeskamer was geen ruimte in een gebouw, maar een papieren instituut. De drie weesmeesters maakten er deel van uit en zij moesten het beheer over de eigendommen van de wezen en hun verzorging regelen.
20.  1785 : De Koepel in Schagerbrug gebouwd: symbool van veranderend grondeigendom
Steeds meer grondeigenaren/polderbestuurders hadden geen eigen buiten meer in de Zijpe en steeds meer grond kwam in Zijper handen. Dus was er behoefte aan een vergader-/logeergelegenheid in de Zijpe zelf, naast De Zijpsche Kamer in het Alkmaarse stadhuis van waaruit de Zijpe eigenlijk bestuurd werd. De eigenaar van het Wapen van de Zijpe in Schagerbrug en een stel polderbestuurders van elders investeerden in een aanbouw: De Koepel.
21.  1799 : Invasie van Engelsen en Russen bij Callantsoog
Een vergeten oorlogje. In de herfst vielen 22.000 Britten (bij Groote Keeten) en later ook 12.000 Russen de kop van Noord-Holland binnen. Daendels, de bevelhebber van de Bataafse troepen, betrok zijn hoofdkwartier in Schagerbrug. In de Zijpe waren diverse stellingen, er werd gevochten, er waren troepen ingekwartierd. Twee maanden lang, daarna was het puinruimen.
 
19e eeuw (1800-1900) : Tijd van burgers en stoommachines   (vanaf 1795 begin van de Nieuwste Tijd)
 
22.  1800 : Lappiespoepen en Hannekemaaiers in de Zijpe
Op 30 januari 1800 kochten de zwagers Hermann Gerhard Norp (Gerrit Noorp) en Johann Bernd (Berent) Meijer, respectievelijk 33 en 40 jaar oud, het voorhuis van een pand aan de Groote Sloot oostzijde, richting Burgerbrug in St. Maartensbrug. Ze hadden al jaren als lappiespoep door de Zijpe en omgeving een klantenkring opgebouwd. Ze waren hier toen in de kost en bezochten lopende met de zogenoemde poepezak 2 à 3 keer per jaar hun klanten in de Zijpe en ruime omgeving.
23.  1817/1818 : Bedijking van het Koegras (Buitenveld) tussen de Zijpe en Den Helder
Toen in 1990 de gemeente Callantsoog bij Zijpe gevoegd werd, kreeg die laatste gemeente het zuidelijke deel van de polder het Koegras erbij. Het gedeelte tussen Scheidingsvliet (polder 't Hoekje) en Callantsoger vaart. Na de aanleg van de Zanddijk (of Oldenbarneveldsdijk) tussen Callantsoog en Huisduinen in 1610 ontwikkelde zich oostelijk daarvan een gebied met slikken, schorren en stuifduintjes. Met in het westen ervan, langs de Zanddijk, de enige verbinding met Huisduinen/Den Helder en de vloot.
24.  1819-1824 : Het Groot Noordhollandsch Kanaal dwars door de Zijpe
De zeer belangrijke haven- en handelsstad Amsterdam was eeuwenlang alleen via het Marsdiep bij Den Helder en de gevaarlijke Zuiderzee te bereiken. Koning Willem I wilde een veiliger en snellere verbinding en dus werd van 1819 tot en met 1824 het Noordhollands kanaal gegraven. In 1822 dwars door de Zijpe, door duizenden 'polderjongens' (en ook 'meiden' trouwens). Druk bevaren tot in 1876 het Noordzeekanaal tussen IJmuiden en Amsterdam gereed kwam.
 
25.  1845 : De Zijpe krijgt de eerste 'autochtone' dijkgraaf
Vanaf 1552 hadden heren van elders het voor het zeggen in de Zijpe. Pas in 1845 werd 'iemand van hier' (uit de kop van Noord-Holland) dijkgraaf: Volkert Bakker, in 1701 op Wieringen geboren, maar vanaf 1820 in de Zijpe en gehuwd met een Zijpse. Hij was na de 'regenten-dijkgraven' de eerste 'vergaderboer-dijkgraaf'.
26.  1846-1870 : De nieuwe Anna Paulownapolder bij de gemeente Zijpe
De in 1845 drooggemaakte Anna Paulownapolder had in 1870 genoeg inwoners en financi?le middelen om een eigen gemeente te kunnen vormen. Tot dan was het onderdeel van de gemeente Zijpe.
27.  1865 : Spoorlijn Den Helder-Alkmaar door de Zijpe
De eerste spoorlijn in Nederland, tussen Haarlem en Amsterdam kwam er in 1839. In 1865 werd de lijn Den Helder-Schagen-Alkmaar-Haarlem geopend. Die ging een stukje door de Zijpe en Oudesluis kreeg een halte/stationnetje. De Noord-Zijpe was plotsklaps via een snel vervoermiddel verbonden met de buitenwereld.
28.  1880 : Zuivel uit de Zijpe: vooral Edammer kaasjes
Boerenwerk op herenland. De Zijpe was eeuwenlang vooral een ?zuivel-polder?. Zo'n 250 relatief flinke boeren (pachters) bedreven de veeteelt, wat akkerbouw en schapenhouderij, veelal in combinatie. Op land van heren (groot-) grondbezitters van elders. Van de koemelk werden vooral Edammer kaasjes gemaakt, op de boerderij door de boerin en een meid. De kaas ging naar de kaasmarkt in Alkmaar.
29.  1898 : De grote brand van Schagerbrug
Op 26 april 1898 was de grootste brand uit de geschiedenis van Zijpe: 13 percelen in het hart van Schagerbrug werden erdoor in de as gelegd, 16 gezinnen met 71 mensen werden dakloos. Het begon bij een bakkerij (waar later De Waard tenten was) en de wind was noordoostelijk
 
1900-1950 : Tijd van wereldoorlogen
 
30.  1912 : Tehuis voor ouden van dagen 'Buitenzorg' geopend
In 1912 verrees aan de Schagerweg (gedeelte wat nu Stolperweg heet, op de plek waar thans het recreatieappartementencomplex Zwanenwater is) 'Buitenzorg, Algemeen tehuis voor ouden van dagen en hulpbehoevenden'. Voor die tijd een modern tehuis, waar op gezag van het Algemeen Armbestuur van Zijpe 38 'verpleegden' onderdak vonden.
31.  1913-1934 : Een stoomtram door de Zijpe
Burgemeester Hulst en zijn comité hadden er jarenlang voor geijverd, maar pas in 1913 kwam de stoomtram door de Zijpe: Schagen-Schagerbrug-'t Buurtje-door de Ruigeweg-Zijpersluis-Warmenhuizen-Koedijk-Alkmaar. Het ging een aantal jaren aardig tot de concurrentie van autobusdiensten te groot werd.
32.  1916 : Watersnood bij de buren (Anna Paulownapolder)
Burgemeester Jacob de Moor van Zijpe kreeg op vrijdagmorgen 16 januari om 4 uur 's morgens van een bode te horen dat de zeedijk van de Anna Paulownapolder (de Amsteldijk aan de zuidwestkant van het Amstelmeer) voor de hevige noordwester storm was bezweken. En dat het zeewater door een groot gat (150 meter) de Oosterpolder instroomde.
33.  1929/1990 : Petten komt bij de gemeente Zijpe en in 1990 volgt Callantsoog
Petten maakte al eens deel uit van de bestuurlijke combinatie Zijpe/Callantsoog/Petten, van 1 januari 1812 tot 1 mei 1817. In 1830 en 1851 was er sprake van samenvoegen, maar het werd 1929 'in verband met den ongunstigen financi?len toestand' van Petten. De bewoners van het kustdorpje verzetten zich, maar tevergeefs.
Ook in de jaren '80 was er volop discussie over gemeentelijke herindeling, net als nu. Ondanks hevig protest werd Callantsoog bij de Zijpe gevoegd. Wat zal het nu worden?
34.  1934-1936 : Aanleg kanaal Stolpen-Schagen(-Kolhorn) met naaldkering
West-Friesland voelde zich allang opgesloten achter de Westfriese Omringdijk. Kanalen moesten er komen om het isolement te doorbreken. Al in 1825 was men er over begonnen, het werd 10 juli 1936. Op die dag werd het kanaal Stolpen-Schagen-Kolhorn (+ haven in Schagen) geopend. Er kwam een coupure in de Westfriese Omringdijk bij Schagerbrug, beveiligd door een naaldkering (Die nu verdwenen is).
35.  1940-1945 : Zijpe in oorlogstijd
De inwoners van de Zijpe en Petten trachtten zoveel mogelijk te overleven en er waren diverse boeren die hongerige stedelingen deden overleven. Vooral voor de Pettemers was een hele moeilijke tijd. Hun dorp werd in 1942/43 compleet afgebroken en ze moesten zich maar zien te redden. Velen huisden lange tijd in schuren en hutjes in de Zijpe. Callantsoog werd ontruimd.
 
1950 - heden : Tijd van televisie en computers
 
36.  1957 : Start van het RCN (later ECN) in de duinen benoorden Petten
In de zomer werd begonnen met de bouw van de Hoge Flux Reactor en begin 1958 vestigden zich de eerste drie RCN-medewerkers in een keet op het duinterrein van Staatsbosbeheer ten noorden van Petten. In 1970 werkten er 1160 mensen (RCN:900, GCO:160 en Philips Duphar:100), in 1995 ca. 1300.
37.  1960 : Start snelle uitbreiding bloembollensector
In 1960 was 66 ha in de Zijpe in gebruik voor de bloembollenteelt, in 1995 ruim 1400 en thans 2000. Het aantal overnachtingen liep op van 2500 in 1948 via meer dan 500.000 in 1970 (toen er al zo'n 1000 zomerhuisjes in de Zijpe en Petten waren) naar 1 miljoen in 1995. In 1989 was bijna 20% van de arbeidsplaatsen in de gemeente afhankelijk van toerisme/recreatie.
38.  1970 : Toerisme - 500.000 overnachtingen in Zijpe (exclusief Callantsoog)
Het aantal overnachtingen liep op van 2500 in 1948 via meer dan 500.000 in 1970 (toen er al zo'n 1000 zomerhuisjes in de Zijpe en Petten waren) naar 1 miljoen in 1995. In 1989 was bijna 20% van de arbeidsplaatsen in de gemeente afhankelijk van toerisme/recreatie.
39.  1997 : Grootse viering 400 jaar (de) Zijpe
In 1597 was de Zijpe (en Hazepolder) 'definitief' bedijkt. Dat is in 1997 groots gevierd, bijna een heel jaar lang. Goed voorbereid, er was voor gespaard en het speelde zich af in de hele gemeente.
40.  1999 : Oudheidkamer Zijpe wordt Zijper Museum
De Oudheidkamer Zijpe wordt omgedoopt tot Zijper Museum. Dit naar aanleiding van de officiële registratie als museum, nadat aangetoond was dat de bedrijfsvoering, de basisvoorzieningen voor het publiek en de zorg voor de collectie op een behoorlijk niveau waren.

 
Interessante links  

 
Idee en realisatie: Gerard van Nes
Keuze canon vensters en alle teksten: Frank van Loo

Zijper Museum, Schagerweg 97D, 1751 CB Schagerbrug
WWW: http://www.zijpermuseum.nl/
Laatste wijziging: 29 december 2009
Informatie: info@zijpermuseum.nl