Inleiding
2003 is het jaar van de boerderij. De Zijper Historie Bladen en
het Zijper Museum besteden daar uiteraard aandacht aan. Dat is al te
merken aan de kleurenomslag van de februari 2003 en de drie volgende
afleveringen van de Zijper Historie Bladen: Ed Barendregt uit
Schagen heeft fraaie kleurenfoto's van monumentale Zijper
boerderijen gemaakt, de redactie koos er vier uit.
Het Zijper Museum
presenteert in de oostelijke vleugel van het gemeentehuis (geopend:
woensdag- en zondagmiddag van 13-17 uur, entree gratis) een
expositie onder dezelfde naam als de titel van dit artikel. Op 3
april 2003 is de officiële opening door burgemeester mevrouw Van
Apeldoorn voor genodigden. Van 6 april tot eind 2003 is deze
expositie voor het publiek toegankelijk.
Stolpeigenaren/medewerkers van het Zijper Museum Jan Rampen en Annie
Dapper hebben er iets moois van gemaakt, met veler hulp. Zoals
vormgever Cor Schoemaker. Natuurlijk is ook de Werkgroep Historisch
Onderzoek Zijpe (voorheen de Werkgroep Boerderijnamen) onder leiding
van Jan E. de Boer betrokken.
Van de Boerderijenstichting
Noord-Holland is de uitgebreide presentatie 'De stolp in beeld' in
april en mei in het Zijper Museum te zien. Bovendien is het
'zomerstaltje' van de boerderij Surinaamse Vriend (Grote sloot 400,
Schagerbrug) op aanvraag te bezichtigen.
Hoeveel boerderijen zijn er nog in Zijpe?
Het antwoord op deze vraag is natuurlijk afhankelijk van wat onder
een boerderij verstaan wordt. De SHBO (Stichting Historisch
Boerderij-Onderzoek, initiatiefnemer van het jaar van de boerderij)
gaat uit van historische boerderijen, streekeigen en gebouwd vóór
1940. In Noord-Holland gaat het dan vooral om stolpen. Maar in Zijpe
zijn ook wel andere typen gebouwd, waarbij wonen en werken (stal,
opslag) geïntegreerd zijn. Een woonhuis met een (losse) schuur wordt
dus niet als boerderij beschouwd.
In 1940 waren er in heel Nederland
192.000 boerderijen, waarvan er nu nog 90.000 over zijn. Alleen al
de afgelopen twintig jaar is 17,7% van de historische boerderijen in
ons land gesloopt.. Voor de eerder genoemde Boerderijenstichting
Noord-Holland zijn recent tellingen/inventarisaties van boerderijen
in onze provincie verricht. De Werkgroep Historisch Onderzoek Zijpe
kreeg er in 2000 een Stolp Award voor. Jan de Boer en Jaap Schuijt
deden het onderzoek, Dirk Smit fotografeerde alle stolpen (te zien
op de expositie in het Zijper Museum).
In de polder de Zijpe en Petten staan nog ruim 240 stolpen (J.E. de
Boer en J. Schuijt telden eind 1999 243 stolpen; voorts zijn er nog
een tiental boerderijen, die geen stolp zijn (schatting). In totaal
dus ruim 250. In de voormalige gemeente Callantsoog, sinds 1990
onderdeel van Zijpe, staan 61 stolpen en acht boerderijen van een
ander type [met dank aan de dames Jannie Provily-Rietvink en Sara
Planting van de historische vereniging Callantsoog]. Voor de hele
gemeente Zijpe komen we dus op circa 320. Daarvan hebben er globaal
140 nog een agrarische bestemming, de rest is overwegend
woonboerderij.
Hoeveel waren het er op enig moment maximaal in de Zijpe en Petten?
Bremer noemt in zijn boeken (De) Zijpe II en III in 1910: naast 257
personen met als hoofdberoep boer zo'n 150 landgebruikers, tevens
winkelier, ambachtsman of arbeider. Hij schat dat het er zo’n honderd
jaar eerder evenveel waren. Aannemelijk is dat de 257 boeren
(hoofdberoep) een boerderij bewoonden, maar hoeveel van de 150 andere
landgebruikers hadden een boerderij? Ik vermoed niet zoveel, gegeven de
zeer vele veeschuurtjes omstreeks 1910, en dan kom je op zo'n 300
boerderijen omstreeks 1910.
In 1945 telde de Zijpe 363 agrariërs met meer dan 1 ha land. Vijftien
jaar later waren dat er 448, waarvan 294 veebedrijven met gemiddeld 16,5
ha land. Naast veehouders waren er toen ook akkerbouwers en
bollenbedrijven. Omstreeks 1960 zullen er dan mogelijk zo'n 350
boerderijen, veelal stolpen, in de toenmalige gemeente Zijpe (inclusief
Petten en exclusief Callantsoog) gestaan hebben.
Nader onderzoek: teloorgegane en nieuwe boerderijen
Jan E. de Boer en ik zijn op zoek gegaan naar door brand of sloop
verloren gegane boerderijen enerzijds en nieuwe danwel herbouwde
anderzijds. Jan de Boer heeft alvast een lijst voor St.
Maartens(vlot)brug gemaakt, zie bijlage. Aan lijsten voor de rest van de
Zijpe en Petten wordt gewerkt, met behulp van diverse andere kenners.
Ik ben in het gemeente-archief gedoken. Tussen 1904 en 1915 zijn volgens de
bouwvergunningen minstens 56 boerderijen verrezen (nieuw of herbouw) in
het Zijpe van toen (excl. Petten). Ook dit onderzoek wordt voortgezet.
Het doornemen van de brandrapporten (archief) leverde het volgende op:
tussen 1940 en 1990 zijn zeker 38 en waarschijnlijk 40 Zijper
boerderijen afgebrand. Als we uiteindelijk alle gegevens en lijsten in
elkaar schuiven, moet een heel aardig idee te krijgen zijn van het wel
en wee van de boerderijen in Zijpe in de 20e eeuw. U leest er meer over
in de komende afleveringen van de Zijper Historie Bladen in dit jaar van
de boerderij.
Monumentale boerderijen
Vrijwel alle Zijper boerderijen zijn natuurlijk monumentaal, maar hier
wordt bedoeld de boerderijen die officieel monument zijn. In onze
gemeente zijn dat er 24: zeven rijks, tien provinciaal en zeven
gemeentelijk. Als monument genieten deze boerderijen een zekere
bescherming. De staat van de overige boerderijen is geheel afhankelijk
van de eigenaren. Over het algemeen hebben we niet zo veel te klagen.
Gelukkig worden geregeld verantwoorde opknapbeurten ondernomen.
Voorbeelden noemen is gevaarlijk, maar Nico Bouwes heeft van de stolp
Grote sloot 271 recentelijk weer iets moois gemaakt. Evenals de familie
A. de Wit van Zandwijk.
In dit artikel stel ik de Zijper boerderijen/monumenten heel in het kort
aan u voor, met af en toe een foto van Ed Barendregt.
In het Zijper Museum zijn ze allemaal plus een aantal
vergrotingen in kleur te bewonderen (en desgewenst te koop). Voorts is
er meer informatie over boerderijen in het algemeen en de Zijper in het
bijzonder. Ook hierover zal dit jaar meer gepubliceerd worden in dit
blad.
Stolpboerderij 'Vroegop' Grote Sloot 25 te Burgerbrug
De Rijksmonumenten
- 'Vroegop', Grote sloot 25 te Burgerbrug:
rijke stolp uit 1670 en daarmee de oudste nog bestaande boerderij
in Zijpe. Van 1923 tot 1986 was Vroegop als veeboerderij in gebruik
door leden van de familie Dapper.
- 'Patrimonium', Grote sloot 125 te Burgerbrug:
rijk gedecoreerde stolp uit 1885, herbouwd na brand. De naam
betekent Vaderlijk Erfgoed.
- 'Hoeve Bouwlust', Korte Belkmerweg 8 't Zand:
in de kern is deze stolp waarschijnlijk van voor 1850, maar in de
loop van de 19e eeuw voorzien van een nieuwe voorgevel; de overige
gevels zijn toen van nieuw muurwerk voorzien. Oprijlaan en fraaie
bomen eromheen. Eigendom van de heer A.P. de Wit.
- 'Groenland', Korte Belkmerweg 38 te 't Zand:
grote met riet gedekte stolphoeve, met walviskaken bij de ingang
van het erf. In de loop van de 19e eeuw werd Groenland een
koeboerderij van de familie Leeman, van 1893 af van de familie
Baken. Na een ingrijpende verbouwing vestigde zich hier in 1987
bloembollenkweker Van Lierop uit Breezand.
- 'Tante Jaantje', Dorpsplein 33 te Callantsoog:
een van de laatste duinboerderijen in Noord- Holland. De kern is
van omstreeks 1800, de rest uit de tweede helft van de 19e eeuw.
Thans museum.
- 'Uit den Haak', Grote sloot 254 te Schagerbrug:
verrees in 1899 en behoorde bij het Algemeen Weeshuis (thans Huize
van Strijen) ernaast. Rijke gevel. De familie De Graaf boert hier
al jarenlang. Aardig is ook het voormalige werkmanshuisje op nr.
256.
- Voormalige keuterboerderij, Grote Sloot 209 te St. Maartensbrug:
in de kern ouder dan 1850, daarna is de gevelindeling veranderd.
Stolpboerderij 'Dorpzicht' Grote Sloot 359 te Schagerbrug
© Copyright 2003, Boerderijfoto's, Ed Barendregt, Schagen
|
| |
Stolpboerderij 'Uit den Haak' Grote Sloot 254 te Schagerbrug
De Provinciale monumenten
- Grote sloot 20 te Burgerbrug:
stolp van 1867, de schuur vermoedelijk zeker honderd jaar ouder. De
onvolledige stolp dateert van na 1850 en is omstreeks 1890 hier
opgebouwd na demontage in de Langedijk.
- 'Starre Kroon', Grote sloot 73 te Burgerbrug:
gebouwd in 1797 (zie de gevelsteen), met opvallende inrit
halverwege de zijgevel aan de Burgerweg, waarbij de benodigde
hoogte werd verkregen door de dubbele darsdeur in een topgeveltje
op te nemen.
- 'Steenen Poort', St. Maartensweg 85/hoek Grote sloot te St. Maartensbrug:
forse stolp met maar liefst drie vierkanten van net voor 1930.
Ontworpen en gebouwd door de plaatselijke aannemer D. de Leeuw Wz.,
in opdracht van veehouder Adr. Appel.
- 'Onze Plaats', Grote sloot 220 te St. Maartensbrug:
nog vrijwel authentieke stolp uit vermoedelijk 1874.
- 'Dorpzicht', Grote sloot 359 te Schagerbrug:
stolp vermoedelijk uit 1873 met forse hoofvorm door dubbel
vierkant.
- 'De Surinaamse vriend', Grote sloot 400 te Schagerbrug:
mooie stolp uit 1898.
- Grote sloot 413 te Schagerbrug:
forse stolp uit de 18e of eerste helft 19e eeuw, evenwijdig aan
de Groote sloot, woongedeelte op het zuiden, zoals vroeger
gebruikelijk. Met fraaie gele IJsselsteentjes.
- Grote sloot 486 te Oudesluis:
in oorsprong vermoedelijk 18e eeuws, ook evenwijdig aan de Groote
sloot. Waarschijnlijk naderhand met een tweede vierkant vergroot.
De zuidgevel is de voorgevel en dateert van omstreeks 1880.
- 't Wildrijk, Rijksweg 40/hoek Zeeweg te St. Maartensvlotbrug:
vermoedelijk uit 1884, nog grotendeels in oorspronkelijke staat.
- 'De Dageraad', Ruigeweg 1 te Burgerbrug:
stolp met dubbel vierkant uit 1885, voorgevel op het zuiden
gericht. De naam is nog vrij recent en verwijst naar het voormalige
zuivelfabriekje aan de overkant. Eigendom van Zijper
Museum-medewerkster Annie Dapper.
Stolpboerderij St. Maartensweg 85 / hoek Grote Sloot te St. Maartensbrug
De Gemeentelijke monumenten
- 'Cereshoeve', Grote sloot 410 te Schagerbrug:
kop-rompboerderij uit 1947/48, gebouwd in opdracht van P. Bruin ter
vervanging van een afgebrande stolpboerderij. Architect A. Ham,
aannemer P. Obdam, beide te Heiloo. De kop-rompboerderij deed zijn
intrede in de Zijpe na 1850, naast de traditionele stolpen. Een
vroeg voorbeeld is Grote sloot 404 uit 1874.
- 'Ananas;, Ruigeweg 103 te Schagerbrug:
stolp uit 1900, gelegen in een ruim acht hectare groot 17e of 18e
eeuws bosperceel (Ananasbos). Deze stolp, aan het einde van een ca
100 m lange oprijlaan, werd gebouwd ter vervanging van een enkele
meters zuidelijker gelegen voorganger. Vroeger stond hier een door
grachten omsloten hofstede (boerderij/buiten), waarvan thans nog
enkele brede sloten resteren.
- 'Aafjes Hoeve', Scheidingsvliet 11 te Callantsoog:
stolp uit 1931/32, gebouwd in opdracht van P. Visser naar ontwerp
van timmerman-aannemer C. de Leeuw uit ’t Zand. Aannemer was P.
Weij. Hoofdvorm gaaf bewaard gebleven.
- 'Grote Toornvliet', Korte Belkmerweg 21 te ’t Zand:
op de hoek met de Keinsmerweg gelegen kop-rompboerderij uit circa
1885.
- 'Zeenimf', Grote sloot 130 te Burgerbrug:
een uit 1915 daterend woonhuis met een achterliggende schuur uit
1947. De woning werd gebouwd door en naar ontwerp van aannemer Jb
Kooij te Wieringerwaard in art-nouveaustijl. Opdrachtgever was G.
Smit te Alkmaar. De achter het huis gelegen schuur uit 1915 werd
vlak na de oorlog vervangen door de huidige, een ontwerp van
architectenbureau Dekker en Koster uit Schagen. Nog grotendeels in
oorspronkelijke staat. Vooral het witgepleisterde woonhuis met zijn
ronde traptoren is een opvallende verschijning temidden van de vele
stolpboerderijen langs de Groote sloot.
- 'Het Zijp's begin', Grote sloot 4 te Burgerbrug:
kop-rompboerderij uit omstreeks 1885. In 1910 is het
bedrijfsgedeelte herbouwd in opdracht van de eigenaar (rentenier A.
Blaauw te Alkmaar). Naar ontwerp van en gebouwd door aannemer A.
Eriks Az uit Burgerbrug. Met een voor die tijd moderne
Zuid-Hollandse stal.
- 'Buitenzorg', Grote sloot 456 te Oudesluis:
stolpboerderij van het afgeleide Noord-Hollandse type uit 1899.
Gebouwd in opdracht van Jan Albertsz. Kaan. Aannemer, en wellicht
ontwerper, was J. Breed uit Wieringerwaard. Met een vermoedelijk
uit 1875-1900 daterende kleinveeschuur en een betonnen buitenplee.
Inderdaad, wat een pracht!
Boerderijen die verbrand of gesloopt zijn en niet als zodanig herbouwd
(betreft St. Maartensbrug, -vlotbrug en -zee:
Door: Jan E. de Boer, Schagerbrug 17 januari 2003
- Westfriese Dijk
Iets ten noorden van de afslag Burghornerweg stond in de Zijpe een
stolp die is verbrand in 1961. Bewoner/pachter was de familie J.
Dekker.
- Grote sloot 198
Stolp van de familie P. Dekker, gesloopt in 1921. Hier kwam de
maalderij van de firma Dekker. Meerdere branden hebben het dorp op
deze plaats steeds weer een ander aanzien gegeven. Nu staat hier
het woonhuis van de familie J. Dekker.
- Grote sloot 203a
In deze stolp was een kruidenierszaak en een brandstoffenhandel
gevestigd van de familie G. Veuger en later van diens schoonzoon J.
Dekker. Pand is overgenomen door J. Wit, die er zijn
electriciteitszaak in vestigde. Stolp is gesloopt in 1969 en
vervangen door een winkelpand, nu van S. Wit.
- Grote sloot 223
Stolp was eigendom van J. Sleutel (Brandwijk) en werd bewoond door
de families J. Schenk en J. de Leeuw. In 1934 is de stolp verbrand,
waarna een dubbel woonhuis werd gebouwd (nu Grote sloot 223 en
225).
- Grote sloot 259
Een stolp, bewoond door de familie Brak, gesloopt in 1914. Er kwam
vervolgens een woning met veestal. Een kleine stolp, die behouden
was gebleven, verbrandde in 1973 (bewoner J.G. van der Sluijs).
Hier is een schuur voor in de plaats gekomen. Nu zit hier de
familie Konijn.
- Ruigeweg 49
Stolp van vee- en pluimveehouder W. Zwaan verbrandde in 1945. Er
kwam een woonhuis met schuur, nu camping ’t Ruighe Veldt van de
familie Nieman.
- Ruigeweg 28
Stolp laatstelijk bewoond door veehouder S. Wartenhorst werd op
enig moment gekocht door de bloembollenkwekers P. en Jac. Kamp. De
stolp is in 1972 gesloopt, er kwamen vervolgens twee woonhuizen met
schuren. Nu zit hier het praktijkonderzoekbedrijf voor plant en
omgeving ‘De Noord’.
- Ruigeweg 82
Een eerdere stolp werd gesloopt in 1912 voor de aanleg van de
tramlijn Schagen- Alkmaar. Iets verder van de weg werd een nieuwe
stolp gebouwd, bewoond door de veehouders E. Bos en later zijn zoon
Jb. Bos. Stolp, land en woonhuis werden verkocht aan de AMEV. De
stolp is gesloopt in 1995, nu staat er een schuur voor de
bollenteelt.
- Parallelweg 15
Boerenwoning met ingebouwde kapberg bewoond door de familie
Leistra, is later verkocht aan bloembollenkweker A.L. Heemskerk.
Gesloopt in 1974 en vervangen door een woonhuis met bollenschuur.
- Parallelweg 17
Stolp ‘Kanaalzicht’ gesloopt in 1990 en vervangen door een schuur.
Al eerder was een woning met veestal naast de stolp gebouwd.
Bewoners waren toen de familie Broersen, nu de familie J. Kuit.
- Belkmerweg 75
Arbeiderswoning met een stolp (als veestalling en hooiopslag voor
de familie Kooij) erachter. Later verkocht aan bloembollenkweker T.
Warmerdam. Stolp en woonhuis gesloopt in 1980, vervangen door
woning met bollenschuur.
- Belkmerweg 87
Stolp verbrand in 1943 door overvliegende vonken van de er vlak
langs rijdende stoomtram. Er kwamen vervolgens twee woningen en een
veestalling. Bewoners toen en nu de familie Borst.
- Belkmerweg 93
Achter dit pand stond in het land, aan de Egalementsloot, de stolp
‘Duinoord’ van de familie S. Vries. Het land is verkocht voor
recreatie en de stolp is gesloopt in 1965.
- Belkmerweg 105
Stolp, bewoond door de familie Kos, gesloopt in 1914. Er kwamen
daarna een woning en een veestalling. Later verkocht aan J.J. Duin,
bloembollenkweker.
- St. Maartenszee
Hoek Zeeweg-Westerduinweg aan de noordoostzijde: hier stond de
stolp 'Boerenslag', een klein veehoudersbedrijf. Later voor
recreatie; laatste bewoners familie G. Breed. In 1973 is de stolp
gesloopt.
|