Het TBC-huisje
L.F. van Loo
Uit: Wat een pracht; Monumenten en Bezienswaardigheden in de gemeente Zijpe
Auteur: L.F. van Loo
Tuberculose, vroeger tering, is een door de tuberkelbacterie veroorzaakte infectieziekte. Besmetting gaat vooral via de luchtwegen; de eerste haard bevindt zich in de longen. Deze geneest meestal geheel, maar er bestaat kans op voortschrijdende long-TB of uitzaaiing. Vatbaarheid voor tuberculose neemt toe bij ondervoeding, slechte leefomstandigheden, suikerziekte en bepaalde chronische longaandoeningen.
In 1929 werd door Fleming het penicilline-antibioticum geïsoleerd, elf jaar later is het door Chain en Florcy klinisch toegepast. In 1959 ontdekte men vervolgens dat halfsynthetische preparaten een sterke en brede antibacteriele activiteit hadden. Toen was het snel gedaan met de TBC in de westerse wereld. Maar in het begin van de 20e eeuw stierven er hier nog 200 per 100. 000 inwoners aan (1980: 1,5). In de derde wereldlanden is de sterfte nog hoog; de rundertuberculose is in deze streken bedwongen. Dit alles volgens de encyclopedie.
In 1895 werd te Zijpe een afdeling van het Witte Kruis opgericht, die zich richtte op de strijd tegen epidemische ziekten door middel van verbetering van het drinkwater, schonere sloten en ophaaldiensten voor vuilnis. Althans dat streefde men na; de gemeente Zijpe vond het aanvankelijk allemaal veel te duur. Waterleiding kwam er hier eerst in 1923/24, voor de meest afgelegen boerderijen en werkmanshuisjes overigens pas na 1945. Nog in 1927 stuitte een ophaaldienst voor vuilnis op grote financiële bezwaren en het kwam er dus niet van. Afval gooide men gewoon in de sloot.
Hier en elders kregen dus mensen TBC; je kon dan naar een sanatorium of in een TBC-huisje. Het Witte kruis in deze gemeente had er zes of zeven en waar het nodig was werd voor leden gratis zo’n huisje (14 m2 vloeroppervlak) neergezet. Ze hebben her en der gestaan in de Zijpe, onder meer aan de Korte Ruigeweg, Bosweg, Ruigeweg bij het Ananasbos, Irenestraat in ‘t Zand en te St.Maartensbrug en in Burgerbrug.
Het Zijper Museum beschikt over een fraaie foto, waardoor men een idee krijgt hoe zo’n huisje er van binnen (en ‘in bedrijf’) uitzag. De foto is van vóór eind jaren ’20 en werd genomen in de Korte Ruigeweg, thans tussen nrs. 11 en 13. We zien de zusjes Suzanne en Marie Commandeur, wier ouderlijk huis op nr. 11 was. De ene, Sanne, heeft er circa 30 jaar in gelegen, of in ieder geval op bed gelegen, eerst aan de Korte Ruigeweg, later in de Irenestraat in ‘t Zand.
Aan de Grote Sloot, op nr. 134, staat nog zo’n huisje, helaas niet van de weg af te zien, want het is in een bosje. De eigenaar, de heer J.G.Bruin, kocht het van de kruisvereniging toen ze met deze service konden stoppen. Er had een familielid van hem in gelegen, op het erf van de in de jaren ’70 afgebrande boerderij van zijn ouders (Grote Sloot 136).
Zuster Houter, wijkverpleegster in dienst van de gemeente Zijpe van 1940 tot 1965 en later woonachtig in Alkmaar, heeft de TBC-huisjes nog volop meegemaakt. De patienten lagen er in principe alleen overdag in om middels frisse lucht en rust, alsmede goed eten, te genezen. Dat kon een jaar, maar ook veel langer duren.
De huisjes waren op een onderstel gemonteerd, zodat ze draaibaar waren. Ze hadden twee openslaande deuren, te vervangen door horren. De zuster kwam een keer per dag om de patiënt te wassen en te verschonen.
De huisjes waren oorspronkelijk beige/roomachtig van kleur; die aan de Groote Sloot 134 is thans groen. Zuster Houter, die aanvankelijk per fiets door de Zijpe trok om haar werk te doen, vertelde dat ze in 1940 op introductiebezoek langs de raadsleden moest. Een van hen was Piet Doorn, die bij die gelegenheid zei: “Zuster wat heeft U mooie kuiten”. Ze kan er nog smakelijk om lachen.
Naast het huis van Straathof (Vitalité), het één na laatste aan de Belkmerweg vlak voor de Rijksweg, staat ook nog zo’n TBC-huisje, zij het nogal gewijzigd en zonder onderstel. Het is thans een soort (fietsen-)schuurtje.