De Zijper Courant en haar uitgevers (1880 t/m 1939)

Auteur: L.F. (Frank) van Loo
Versie: 16 april 2008

Inleiding
In 1984 kocht de voorganger van het Zijper Museum, de Oudheidkamer Zijpe, de vrijwel complete jaargangen van de Zijper Courant. Van Krijn van Loenen, (klein)zoon van de laatste uitgevers van de krant. De jaargangen tot en met 1914 (minus de ontbrekende jaren 1882, 1897 en 1899) waren al ingebonden, Noorderkwartier verzorgde de rest, met uitzondering van 1935 (nog los) en 1938, die ontbreekt.

Aan de leestafel o.m. v.l.n.r. Piet Klant, Jan E. de Boer (op de rug gezien), Klaas van Schoneveld en Trien Paarlberg; aan de praattafel o.m. Annemies Schenk, Frank van Loo en Jan Bremer (Foto George Stoekenbroek).

Tot in de loop van de jaren 90 was er vrijwel iedere woensdagmiddag een min of meer vast groepje bezoekers dat de krant doorploegde. Het resulteerde af en toe in een artikel in de Zijper Historie Bladen, zoals de reeks ‘Voor U gelezen in de Zijper Courant’ van Trien Paarlberg. De toenmalige secretaris van de historische vereniging de Zijpe, Piet Bosman, was in 1984/85 zeer in de weer met de kranten in verband met de Zijper zuivelgeschiedenis.
Van dat doorploegen hadden de kranten nogal te lijden en in 1997 werd besloten om er microfiches van te laten maken [met subsidie van de provincie en de gemeente], te raadplegen middels leesapparaten. Dat miste wel de charme van het lekker bladeren in de leggers, maar zo’n belangrijke bron moet behouden blijven. De leggers zijn, voor optimale conservering, in bewaring gegeven bij het Regionaal Archief te Alkmaar.
In 2006 zijn de microfiches gescand en kwam de krant digitaal beschikbaar. Hij is integraal als PDF in het Zijper Museum te raadplegen en op de Internetsite van het museum voorlopig alleen volledig doorzoekbaar. Een magnifieke bron voor de lokale en regionale geschiedenis van 1880 tot 1940.
Wat is dat voor een krant? Wie nam het initiatief? Wie waren de volgende uitgevers en hoe verging het de krant?

1.De periode van uitgever J. Peetoom(tot 1895)

Vier proefnummers
In december 1879 verschenen vier proefnummers (in hun geheel te vinden op de site van het museum: www.zijpermuseum.nl/kranten), die “in ruimen kring en GRATIS” verspreid werden. Adverteren kon tegen aantrekkelijk tarief.

De allereerste

Kennelijk was er voldoende animo, want de Zijper Courant ging begin januari 1880 echt van start en zou het maar liefst zo’n 60 jaar volhouden. Een abonnement was in deze periode 50 cent per kwartaal, franco thuis [per post] 60 cent. Advertenties: 1-4 regels 40 cent, per regel meer 10 cent. Dat zijn nog eens andere bedragen dan die van thans.

De concurrent
En dat ondanks een concurrent in de directe omgeving: de Schager Courant – Algemeen Nieuws-, Advertentie- en Landbouwblad. Die verscheen sinds 1857, aanvankelijk eens maar later twee keer per week, op woensdag- en zaterdagavond. Meestal met vier pagina’s; een abonnement was drie gulden per jaar, franco thuis 60 cent meer. Advertenties kostten van 1-5 regels 75 cent, iedere regel meer 15 cent. Maar toen de Schager Courant in de loop van 1890 overging van drie op vier kolommen per pagina, werd de advertentieprijs aangepast. Voor 1-4 (smallere) regels moest voortaan maar 25 cent betaald worden. Eerst was deze krant een uitgave van de firma Diderich, boekhandel en drukkerij aan de Laan, later van J. Winkel. Die startte met losse nummers voor 5 cent. [De Schager Courant is tot 1919 op datum en per pagina + op woord en naam te raadplegen op de website van het Regionaal Archief Alkmaar. In het Zijper Museum te Schagerbrug en op de site zijn vele afleveringen van de Schager Courant 1941-1948 digitaal op tekst te doorzoeken.]

Profiel Zijper Courant
Tot 1895 was en bleef het een weekblad, dat op zaterdagavond uitkwam, maar op zondag gedateerd was. Meestal op vier pagina’s, formaat 49 x 32 cm. De achterpagina stond eigenlijk altijd vol met advertenties, soms ook (deels) de drie. Op de voorpagina de dienstregeling van de trein Den Helder-Amsterdam v.v., een reportage of wat aardige berichten en veel ruimte voor het feuilleton. Voorts (prettig zakelijk) veel korte berichten uit de regio en wat ‘lekker’ nieuws uit binnen- en buitenland, uitgebreide verslagen van (raads)vergaderingen en bijeenkomsten in Zijpe en omstreken, marktberichten, ingezonden brieven, kerkelijke berichten en de burgerlijke stand van de regio.
Vanaf 25 september 1892 opende de krant vaak met “in beknopten zin vermelden van wat aan de aanplakborden van gemeentewege wordt gepubliceerd en wel onder de titel OFFICIEEL”. De advertenties in die tijd varieerden van rouw en trouw tot werkman of dienstmeid gevraagd, land te koop, boerenplaats te huur en het aanbod van winkels in het gebied Alkmaar-Den Helder.

“Wat de redactie van ons blad betreft, achten wij ons gelukkig te kunnen berichten dat zich hiertoe personen hebben bereid verklaard, die niet alleen ten volle voor hunne taak zijn berekend, maar die ook genoegzaamen zedelijken ernst bezitten om steeds een geopend oog te hebben voor het welzijn hunner medeburgers, zoodat het steeds hun doel zal zijn door middel van ons blad wezenlijk nut te stichten”.

“Het bericht van Callantsoog in ons vorige nummer was van onzen particulieren correspondent. Onze gewone berichtgever verzoekt dit mede te delen. Red.”

“Hij was een verdienstelijk medewerker van ons blad. Menigmaal vergastte hij ons en zeker velen onder onze lezers op een voortreffelijk gestileerd artikel, dat altijd uitmuntte door diepe gedachte, degelijkheid van stof, fijnheid van teekening.”

De lezers/abonnees
Ze werden door de redactie regelmatig ‘toegesproken’ (“waarde lezers en lezeressen”), maar we zijn er heel weinig over te weten gekomen. Hoeveel waren het er, wie en waar? Op 9 oktober 1881 gaat het in de krant over een abonnee te Koegras, die “door plichtverzuim van den postbode” zijn of haar Zijper Courant niet op tijd had ontvangen. En in januari 1883 schreef uitgever Peetoom dat er 1244 lezers met een postabonnement, dus van buiten Schagerbrug, zouden zijn. Althans, dat is uit de nogal cryptische tekst op te maken. Lezers of abonnees?
Hoe dan ook, abonnee kon men uiteraard worden aan het bureel van de krant in boekhandel Honigh aan de Dubbele Buurt in Schagerbrug, bij agent J. Kuiper te St. Maarten, bij alle “Boekhandelaren en Postdirecteuren” (= postkantoorhouders) en vanaf juli 1887 was er een “BUREAU DER ZIJPER COURANT: in Schagen, bij Peetooms oud-medewerker C. Burger, die in 1883 aan de Laagzijde voor zichzelf was begonnen als boekhandelaar en –binder.

“Hij belast zich met de bezorging des Zaterdagavonds van de exemplaren in uwe woonplaats [Schagen dus], de inning der gelden per kwartaal, het aannemen van abonnementen en advertentiën en alles wat verder op mijn blad betrekking heeft”.

Uitgever Jan Peetoom

Uitgever van de Zijper Courant van 1879-1895 Jan Peetoom

Hij was op 25 oktober 1850 geboren in St. Maarten als zoon van broodbakker en landman Jan Peetoom en Trijntje de Geus. Inwonend bij het gezin waren een knecht en een dienstbode. Jan jr. had een oudere zus (Maartje, St. Maarten 1847) en kreeg een broertje (Cornelis, Schagen 1856). Het gezin Peetoom verbleef van 1853 tot 1867 in Schagen. Peetoom Sr. was inmiddels weduwnaar, maar hertrouwde in St. Maarten omstreeks 1870 met de veel jongere Guurtje Strijbis (Broek op Langedijk 1838) en in 1871 werd Aaltje geboren. Senior was toen 57. Broer Cornelis werd bakker in St. Maarten en trouwde in 1880 met Guurtje Stammes.
Eerder al, in 1873, was onze Jan gehuwd met Adryana de Witt (St. Maarten 1852; haar moeder was in 1873 winkelierster). Ze kregen vijf kinderen: Jan (1874, St. Maarten), Grietje (1875, overleed na 6 dagen), Gerard (1876, Zijpe), Cornelis (1878, Zijpe) en Catharina Margaretha (1889, Zijpe).
Mogelijk is Jan Peetoom al in 1875 of ’76 in dienst gekomen bij boekhandel Honigh in Schagerbrug. Honigh overleed in 1877 [zie hierna]. In 1879 was Peetoom de eigenaar, bedrijfsleider of firmant van de firma J.J. Honigh; in 1885/86 was dat een ander en toen woonde het gezin Peetoom weer een paar jaar in St. Maarten [zie hierna]. De uitgever van de Zijper Courant speelde piano en trad soms op met K.J. Koster op viool en hij vertolkte hoofdrollen in toneeluitvoeringen voor de rederijkerskamers KKK te Schagerbrug en ‘Onderlinge Oefening’ te St. Maarten. Peetoom won geregeld prijsjes met biljarten en kolven in Zijper etablissementen en was voorzitter van de Schagerbrugger zangvereniging ‘Euphonia’.

Advertentie Euphonia

Ook was hij secretaris van het harddraverijcomité Schagerbrug en in 1890 zat Peetoom, met een aantal notabelen, in het comité van aanbeveling tot oprichting van een afdeling Zijpe van de ‘Maatschappij Onderling Hulpbetoon tot verzekering bij ziekte’. Ook was hij secretaris van de afd. Zijpe van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw.

Boekhandels in Schagerbrug
Tot 1 mei 1885 verscheen de Zijper Courant als een uitgave van J. Peetoom firma J.J. Honigh te Schagerbrug. Zeker al sinds 1846 was er een boekhandel Honigh in dat dorp.

Publicatie van de gemeente Zijpe, gedrukt bij de Wed.J.C. Honigh, 1846. (Collectie ZM)

In de jaren (18)50 kwam Jogchem Honigh in de zaak; hij trouwde in 1857 op 28-jarige leeftijd in Zaandam met de zeven jaar oudere Geertje Corver uit die stad. Jogchem stierf op 28 januari 1877, hij was toen pas 47. Toen was Jan Peetoom al in beeld bij de firma of hij zou het snel komen. Op 27 april 1877 werd de weduwe Honigh uitgeschreven uit de Burgerlijke Stand van Zijpe. Ze vertrok naar Zaandam.

Advertentie Euphonia

Er was zelfs nog een boekhandel in Schagerbrug en wel van H. van Os. In januari en december 1880 had hij een adres naar het gemeentebestuur van Zijpe gestuurd met het verzoek om met de “leverantie der benoodigde Kantoor- en Schrijfbehoeften te mogen worden belast.” Waarschijnlijk ging de gemeente daar niet op in, want in de loop van 1881 deed Van Os, een zoon van de vroegere gemeentesecretaris W. van Os en gehuwd met een meisje De Carpentier –kleindochter van de vroegere burgemeester Siemers, zijn zaak over aan Jan Peetoom firma J.J. Honigh.

Intermezzo drukker H.A. Voogel
In mei 1885 vertrok het gezin Peetoom uit Schagerbrug naar St. Maarten. De Zijper Courant werd voortaan gedrukt bij H.A. Voogel firma J.J. Honigh. Peetoom bleef wel de uitgever. Letterzetter Hermanus Adrianus Voogel (Amsterdam 1840) betrok met vrouw Adriana van Riesen en hun vier in Haarlem en Leiden geboren kinderen het pand aan de Dubbele Buurt in Schagerbrug. Op nummer E75, het ruime pand waarin later ook de uitgevers Van Leverink en Van Loenen zaten.

Het pand op E75. Peetoom: ”Welnu, ga naar Schagerbrug, zoek in de kerkbuurt het perceel vis à vis het ‘Zijper Veerhuis’ en je bent precies waar je wezen moet. Daar is gevestigd en bedient je op je gedachten De dienstw. boekh. en drukker J. Peetoom.”

Peetoom schreef in zijn krant dat hij “geregeld Vrijdag en Zaterdag van iedere week te Schagerbrug zal vertoeven, om mijne zaken betreffende de uitgave van dit BLAD” te regelen. “Des Donderdags zal de ondergeteekende als gewoonlijk de Schagermarkt bezoeken en in de verschillende vergunningslokalen of op de Markt zelve, meestal in het N.Holl.Koffiehuis van den Heer C. Kos Pz. en in de Landbouw Sociëteit Ceres te spreken zijn, voor het aannemen van advertenties en abonnementen op de Zijper Courant”.

Overname firma Honigh
In oktober 1886 stierf de weduwe Honigh en tezelfdertijd lezen we: “OVERGANG ZAKEN! door het vertrek van den heer H.A. Voogel komen de zaken BOEKHANDEL en DRUKKERIJ betreffende, vanaf heden weder voor mijne rekening. J. Peetoom uitgever Zijper Courant”.
Voogel werd corrector in Den Haag. Hij had de sneldrukpers geïntroduceerd in Schagerbrug; de krant lijkt vanaf 8 augustus 1886 iets kleiner en de letters wat zwarter.
Op 24 oktober van dat jaar schreef Peetoom: “Beleefd Verzoek!…Uw dw.boekh.,drukker, uitgever, bibliothecaris, advert.- plaatser, verkooper van alle behalve bank-papieren etc. J. Peetoom. P.S. (Men noeme mij nu nog eens rentenier als men durft!).” Een jaar later adverteerde Peetoom in zijn krant: “WOONPLAATS-VERANDERING”.

Jan Peetoom is overduidelijk terug in Schagerbrug.

Plotselinge overname krant
Op 5 mei 1894 is schoonmoeder Grietje Fraij, weduwe G. de Witt, ingeschreven als inwonende bij het gezin Peetoom. Wellicht was Jan toen al ernstig ziek. Hoe dan ook, hij overleed op 17 maart 1895, slechts 44 jaar oud en twee maanden nadat hij zijn bedrijf (krant, drukkerij en boekhandel) had overgedaan aan J. van Leverink [zie hierna].

De mededeling van de overname

Begrafenis
Op 17 maart 1895 stierf de voormalige uitgever van de Zijper Courant “na een geduldig gedragen lijden van circa 19 weken”. Een week later werd hij in St. Maarten, onder grote belangstelling, begraven. Enige leden van het gezelschap ‘Nut en Genoegen’ (oorspronkelijk ter wering van bedelarij opgericht) “droegen de gestorvene grafwaarts”. Uit het ruime verslag van de diverse redevoeringen aan het graf [Zijper Courant 24 maart 1895, p.1/2]rijst het beeld op van een bescheiden, goedhartige, humane gezinsman en liefhebber van de kunst. Een braaf mens en nuttig burger. Begin juni 1895 overleed, pas zes jaar oud, dochtertje Catharina Margaretha. Er bleef de weduwe Peetoom weinig bespaard.
De Wed. J. Peetoom en Huisgenooten verhuizen naar Alkmaar (Geest A8). In huis was lange tijd Jan de Witt, geboren in 1847 –een oudere broer van Adryana- in de jaren zestig ‘verwersleerling’ en al voor 1885 in huis bij het gezin Peetoom. Helemaal onbemiddeld bleef de weduwe gelukkig niet achter. In december 1895 adverteerden de weduwe J. Peetoom (Geest A8 te Alkmaar) en C. Peetoom te St. Maarten in de Zijper Courant: “TE HUUR: EENE BOERENPLAATS met 31 gars [ca. 10 bunder] weiland en 9 gars [3 bunder]bouwland”.

2. De periode van uitgever J. van Leverink (1895-1915)

Jan van Leverink
was op 23 november 1872 in Wognum bij Hoorn geboren. Op 11 januari 1895 werd hij ingeschreven in de registers van de Burgerlijke Stand van Zijpe, komende uit Leiden. Hij nam de zaak van de , naar zou blijken, doodzieke Jan Peetoom over. Van Leverink was toen pas 22 en kocht de boekhandel-drukkerij-uitgeverij Zijper Courant “duur”; die zaak liep eerst nog wel redelijk, “maar langzamerhand liep het terug”.
De nieuwe uitgever kwam in januari 1895 in huis bij de eind 1870 in Zijpe geboren boerendochter Grietje Schermer. Haar moeder was al een tijd overleden en eind oktober 1894 was haar vader Arie overleden. Eind maart 1895 trouwde het jonge stel en een jaar later werd Trijntje geboren, maar die overleed al eind november van datzelfde jaar. Een jaar later kwam Simon Arie* ter wereld en ruim twee jaar daarna Catharina Maria, maar die zou niet ouder dan 14 worden, ze stierf op 24 april 1914. Er zou ook nog een zenuwzieke zwager in huize Van Leverink geweest zijn in die jaren. Kortom bij deze uitgever van de Zijper Courant nog meer kommer en kwel dan bij de vorige. En er zou nóg meer komen…
* Zoon Simon Arie werd in februari 1914 als volontair bij de gemeente-secretarie van Schagen geplaatst; in 1915 was er gedoe rond zijn aanstelling. Eind augustus van dat jaar volgde zijn benoeming tot klerk ter secretarie in Sloten bij Amsterdam, in 1920 was hij commies op het gemeentehuis van Wormerveer. In september 1919 had hij het diploma candidaat-gemeentesecretaris behaald. In mei 1923 werd hij bevorderd tot hoofdcommies en waarnemend gemeentesecretaris van Middelburg. Hij was toen nog geen 27...

J. van Leverink

Verenigingsman
Al of niet om zakelijke redenen, maar Jan van Leverink stortte zich in het verenigingsleven en aanvaardde betaalde bestuursfuncties. Zoals secretaris van de afdeling Zijpe van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw, secretaris- boekhouder van het Zijper Algemeen Armbestuur, kassier en secretaris van de Coöperatieve Boerenleenbank in Schagerbrug en, korte tijd, secretaris van de Zijpe en Hazepolder.
Onbezoldigd was Van Leverink betrokken bij onder meer Het Witte Kruis, het Algemeen Weeshuis, de Bijenteeltvereniging Zijpe e.o. (mede-oprichter), het comité Straatverlichting Schagerbrug, de vrijzinnig-liberale kiesvereniging Noord-Zijpe, de gymnastiekvereniging, de veetentoonstelling Schagerbrug, de lokale afdeling van de bond van Staatspensionering, president- kerkvoogd van de nederl.hervormde gemeente, stichting gasfabriek (Benoid) Schagerbrug en de vereniging Algemeen Belang Schagerbrug (mede-oprichter). In zijn Zijper Courant verschenen uitgebreide verslagen van de vele vergaderingen van al die clubs.

Buitenzorg
In 1913 vroeg Van Leverink per 1 juli eervol ontslag als secretaris-boekhouder van het Algemeen Armbestuur. Daar moest het gemeentebestuur over beslissen, in de raadsvergadering van 3 juni. Loco-burgemeester wethouder Mann: “een groot verlies voor het Armbestuur. (…) Meermalen hebben wij gehoord op welke wijze deze zaak door hem werd behandeld en zelfs de stichting van ons nieuw Armenhuis [Buitenzorg in de Stolpen] hebben wij voor een groot deel aan den heer Van Leverink te danken. Bij de opening van het gebouw hebben we kunnen zien met hoeveel zorg deze zaak is uitgevoerd en hoe gezellig nu onze ouden van dagen hun laatste dagen daar doorbrengen (...)”. Van Leverink kreeg “ontslag op de meest eervolle wijze. (Applaus)”, aldus de Schager Courant van 4 juni 1913.

Buitenzorg aan de Stolpen

In deze en de Zijper Courant ontvouwde zich vervolgens een pittige briefwisseling rond dat Armenhuis. Volgens raadslid J. Raat was het veel te luxe en had Van Leverink het uit de hand laten lopen.
In mei 1915 deed Van Leverink zijn hele zaak over aan iemand die al lang bij hem in dienst was: Krijn van Loenen [zie deel 3] en liet een fraaie rentenierswoning in Schagerbrug bouwen. Hij bleef, betaald, actief voor de Maatschappij van Landbouw en de Bank.

Consternatie – malversaties
De Schager Courant van 6 november 1917 berichtte: veel consternatie in Schagerbrug toen bekend werd dat Jan van Leverink een flink bedrag zou hebben verduisterd van de Coöperatieve Boerenleenbank aldaar, waarvan hij administrateur/kassier (en secretaris van het bestuur) was – bij hem aan huis. Van Leverink schijnt vervolgens zijn bezittingen verkocht te hebben en de benadeelden schadeloos gesteld te hebben. Of dat laten doen, want hij zat in voorarrest. Begin januari 1918 kwam zijn zaak voor de rechtbank in Alkmaar. Het zou gaan om 26.000 gulden [in een tijd dat een gemiddeld jaarinkomen iets van 1000 tot 1500 gulden was]. Vanaf 1905 was Van Leverink kassier voor het “luttele salaris” van 300 gulden per jaar, terwijl er veel geld omging en er weinig of geen controle was door het bestuur onder leiding van de latere burgemeester J. de Moor.

Jb. de Moor

De officier van justitie eiste 8 maanden gevangenisstraf en “een hoorbare verzuchting gaat hierbij uit het publiek op”, aldus de krant. Maar de 15e lezen we:”De Rechtbank te Alkmaar veroordeelde heden J. van Leverink, ex-kassier der Boerenleenbank te Schagerbrug tot 18 maanden gevangenisstraf. Dit is 10 maanden hooger als geëischt werd. Ieder was zeer onder den indruk, de beklaagde was als gebroken.”

In hoger beroep
Ruim twee maanden later volgde het hoger beroep voor het Gerechtshof te Amsterdam. De advocaat-generaal jhr mr Geuns “vond de feiten buitengewoon ernstig en van algemeen belang. Beklaagde was inderdaad in zeer ongelukkige omstandigheden en sterke factoren werkten mede. Van groote waarde is, dat beklaagde getracht heeft met groote opofferingen de schade te vergoeden”. Hij eiste 8 maanden en dat werd uiteindelijk ook de straf.
In april 1918 werden Grietje van Leverink-Schermer en haar man, die in de gevangenis zat, overgeschreven naar Krommenie, waar hoogstwaarschijnlijk zoon Simon Arie woonde, die inmiddels in Wormerveer werkte. De beide dochtertjes waren in Schagerbrug overleden. We weten (nog) niet hoe het de Van Leverinks verder verging.

Herinnering
De Zijper Courant van 25 mei 1932 bevat een groot artikel ter gelegenheid van de opening van het nieuwe bankgebouw van de Coöp. Boerenleenbank Schagerbrug, die in 1904 opgericht was.

De Boerenleenbank in Schagerbrug

Geïllustreerd Zondagsblad
De krant verscheen in 1895 nog steeds eens per week op 4 pagina’s. Maar voorganger Jan Peetoom was in 1894 al begonnen met af en toe extra pagina’s, hij noemde dat een bijvoegsel. Van Leverink deed dat ook vanaf mei 1895 en ging er in ’96 mee door, twee tot vier pagina’s extra. De jaargang 1897 ontbreekt, evenals 1899. In ’98 was de nieuwe uitgever begonnen met ‘het Geïllustreerde Zondagsblad van de Zijper Courant’: 8 pagina’s op kleiner formaat en beter (gesatineerd) papier, rijk geïllustreerd (minstens drie grote gravures van beroemde schilderijen en “20 kleinere foto’s over actuele zaken als oorlogen, ontploffingen, moorden, spoorwegongelukken, uitvindingen enz.”, spanning en sensatie dus). Die zijn helaas niet overgeleverd, maar wellicht was het zoiets als het bijvoegsel van 31 augustus 1898, het ‘inhuldigingsnummer van Koningin Wilhelmina’ met voorop een mooi geschilderd portret door Therese Schwartze. Het kostte los 20 cent.

Weer twee keer per week
In 1900 verscheen de krant nog steeds eens per week, tot 28 oktober. Vanaf die datum kwam de Zijper Courant twee keer per week uit: op woensdag- en zaterdagnamiddag, gedateerd donderdag en zondag. De prijs bleef 50 cent per kwartaal, franco per post 60 cent. Wel werden voortaan de 5 cent inningskosten in rekening gebracht. Van 1901 tot en met 1908 waren er af en toe bijvoegsels, vooral in voor- en najaar als er meer advertenties en meer kopij waren. Er kwamen ook wat meer prentjes in de advertenties, wat de aanblik nogal verlevendigde.

Advertentie hooibouw-werktuigen

In 1907 verschenen af en toe topografische kaartjes in de Zijper Courant.

Naar vier kolommen
Per 4 februari 1909 ging de Zijper Courant van drie kolommen over op vier wat smallere en van dan af zijn er nog zelden bijvoegsels. De advertenties, smaller, werden goedkoper en de pagina’s waren voortaan overvol. Het werd gewoon twee keer per week vier volle pagina’s Zijper Courant. Op 24 maart 1910 zou weleens de eerste foto in de krant verschnen kunnen zijn, in een advertentie:

De eerste foto in de Zijper Courant op 24 maart 1910

In 1914 werd de krant een periode 3 à 4 cm smaller, zo ook in 1915 en dan betrof het veelal de donderdagse uitgave.Vanwege de oorlogsomstandigheden, neem ik aan.
Inhoudelijk veranderde er niet zoveel in deze periode, de formule van de krant bleef nagenoeg gelijk.

3. De periode van vader en zoon van Loenen (1915-1940)

Krijn van Loenen
was op 22 augustus 1878 in St. Maarten geboren, net als de eerste uitgever van de Zijper Courant Jan Peetoom. In mei 1915 nam hij de zaak over, op 36-jarige leeftijd. Hij was in 1902 getrouwd met Anna Catharina Kobes (Ilpendam 1880), die toen uit Purmerend naar de Zijpe kwam. Op 8 oktober 1904 werd Willem Jacob geboren, die we nog zullen tegenkomen. Krijn was nerderl.hervormd, Anna evangelisch luthers – ze overleed eind oktober 1926. Krijn stierf in 1935, waarna zoon Willem – die al lang in de zaak werkte – het roer overnam.
Krijn van Loenen was “op zeer jeugdigen leeftijd in de drukkerij van J. van Leverink gekomen” schreef de Schager Courant op 26 oktober 1935. Toen Van Leverink de zaak in 1895 overnam was Krijn 16 – hij kan dus zelfs al bij Jan Peetoom begonnen zijn.
Op 30 december 1918 was de “Openbare Verkoping van Huis, waarin Winkel, afzonderlijk Kantoor, Drukkerij en Erf, zeer gunstig staande en gelegen in de Dubbele Buurt aan de Schagerbrug sectie B nrs. 441 en 576, groot 4,50 Are en tot 1 Mei 1918 verhuurd aan K. van Loenen en aldaar te aanvaarden”. Krijn van Loenen zal het gekocht hebben.

De krant
De Zijper Courant verscheen aanvankelijk nog twee keer per week, op woensdag- en zaterdagnamiddag. De omvang was vier pagina’s, waarvan circa 1½ gevuld met advertenties. Een wat saaie krant toen, een echt routineprodukt. Hij opende met officiële mededelingen van de gemeente Zijpe en wat binnen- en buitenlandse berichten alsmede het feuilleton; op de twee en deels op de drie marktberichten, overzicht van de predikbeurten in Zijpe, Callantsoog en Eenigenburg, de Burgerlijke Stand van de afgelopen week en de ruime rubriek ‘Uit de gemeente’ met allerlei berichtjes en verslagen van vergaderingen uit de diverse Zijper dorpen. Op woensdag was de krant meestal op wat smaller formaat en 4-koloms, op zaterdag 5 kolommen en een wat breder formaat.

Over naar eens per week
Op 2 juni 1918 meldde de karnt voortaan eens per week, op zaterdag, te zullen verschijnen in “verband met de abnormaal hooge prijzen van alle grondstoffen in ons bedrijf”. Per 1 januari was de advertentieprijs verhoogd. In 1919 veranderde de naam van de krant van ‘ZIJPER COURANT Algemeen Nieuws- en Advertentieblad’ in :

Een hele mond vol. In de jaren 1920-1930 is de Zijper Courant 5-koloms op 4 pagina’s, met ca. 2 pagina’s advertenties. De krant ziet er wat minder slordig uit dan voor 1920 en in 1925/26 staat er zelfs een strip in: ‘De lotgevallen van Dikke Dorus’.

Ook al verenigingsman
Krijn van Loenen was, net als zijn (vroegere) baas Jan van Leverink, zeer actief in de Schagerbrugger/Zijper gemeenschap. Hij was al in 1905 betrokken bij de oprichting van de gymnastiekvereniging in Schagerbrug en in 1906 was hij oprichter en eerste voorzitter van de afdeling Schagen van de Typografenbond. In 1910 kon men bij Krijn van Loenen passage boeken voor emigratie naar Canada of de VS en “gratis alle gewenschte inlichtingen daaromtrent bekomen”. Voorts was hij actief in de Vereniging Straatverlichting Schagerbrug, Het Witte Kruis afdeling Zijpe, de gasfabriek Schagerbrug en Algemeen Belang Schagerbrug. In 1914 was Krijn van Loenen ook kandidaat voor een vacerende gemeenteraadszetel, maar hij kreeg 93 stemmen, tegen A. Brak maar liefst 327.
De echtgenote van onze uitgever, zich noemende Anna van Loenen-Kobes, was in 1915 voorlopig presidente van de Lokale Vereniging voor Vrouwenkiesrecht – toen uiterst actueel. Onderwijzeres juffrouw W. Krul was secretaris, mevrouw Renooij- Temse penningmeester; mejuffrouw N. de Carpentier en J. Brak waren bestuurslid. Nog in 1929 bestond het Leesgezelschap Schagerbrug en Omgeving met in het bestuurtje naast Van Loenen, juffrouw Krul en winkelier Jb Stins. De leesportefeuille omvatte: De Prins, Panorama, Eigen Haard met de Aarde en haar volken, Het Rijk der Vrouw, De Groene Amsterdammer, Het Leven, Haagsche Post, Onze Aarde en Astra.

Weer twee keer en nieuwe naam
In 1921 werd een Fairbank petroleummotor van 1½ PK bij de drukkerij geïnstalleerd. Het bedrijf dat de motor geleverd had, adverteerde in de Zijper Courant dat de motor bij Van Loenen in werking was te zien. Vanaf 1924 verkocht de firma zelfs kerstbomen en kaarsen.
Vanaf begin 1930 verscheen de krant weer twee keer per week: op woensdag- en zaterdagnamiddag. De naam was veranderd in: ZIJPER COURANT Nieuws- en advertentieblad voor Zijpe en Omstreken. Er ging (nauw) samengewerkt worden met de firma Bosker op Wieringen (Hoofdstraat 14 in Hippolytushoef). C.J. Bosker had ook een boekhandel en een drukkerij; hij gaf de Polderbode (Anna Paulowna) en de Wieringer Courant/Wieringermeerbode uit of zou dat gaan doen. Hij vestigde ook een boekhandel in Middenmeer. Er kwamen af en toe foto’s in de krant, evenals de radioprogramma’s. Op 30 augustus 1930 was de overgang naar 5 kolommen, op woensdag op 4 en zaterdag meestal 6 pagina’s.

Een kijkje in de drukkerij van (o.m.?) de Zijper Courant (op Wieringen of in Schagerbrug?)

In 1933/34 werden de kantoorboekwinkel en drukkerij in Schagerbrug vernieuwd. Er kwamen twee drukpersen en een 3 PK motor “om ze in werking te brengen”. De nieuwe boekwinkel opende op 19 september 1934: “Een eenvoudig maar praktisch ingericht gebouw (ontwerper de heer Kooyman) met terzijdestelling van alle luxe”. In hun eigen Zijper Courant adverteerden de Van Loenens met “onze moderne zetmachines, groote letterkeuze, de snelste automatische persen”.

In het midden boekhandel/drukkerij/uitgeverij Van Loenen

In 1934 kwam er op zaterdag een pagina voor de vrouw in de Zijper Courant, met veel tekeningen. Af en toe zien we een foto van een voetbalteam uit de regio en incidenteel een kinderpagina. Opvallend is dat er veel meer aandacht in de krant is voor Anna Paulowna, Wieringen en de Wieringermeer, die net in die tijd tot ontwikkeling begon te komen.

Inkijkje
Marie Numan-Swarthof herinnerde zich in 2005 met betrekking tot de Dubbele Buurt noordzijde in Schagerbrug onder meer: “Dan komt de (kantoor-)boekhandel van Van Leverink. Toen Krijn van Loenen de zaak had overgenomen [1915], werd er nog een drukkerij aan toegevoegd [?,was er al waarschijnlijk, wellicht intern]. Je kwam eerst in het winkeltje en via het winkeltje in het woongedeelte. Naast het huis lag een tuin en achter die tuin kwam de drukkerij te staan. Het pand stond recht tegenover [café] Het Zijper Veerhuis [van vader Swarthof]. In de drukkerij werkte Willem van Loenen, hun zoon. In het begin werkte daar ook Piet Boonacker (…). Maar toen Willem het vak beheerste, was er voor Piet geen plaats meer. (…) Willem van Loenen was een rare snijboon, hij slaakte allerlei gillen en kreten, je kon hem altijd van ver horen aankomen, maar je kon wel met hem lachen, dat wel. In de drukkerij werd o.a. de Zijper Courant gedrukt”. [ZHB 23e jrg.nr.3 (september 2005), p.8]

Willem J. van Loenen

Willem van Loenen
Geboren in 1904, trouwde hij op 7 juli 1928 met Martha Louise Klaus, een Duitse die in de loop van de jaren ’20 bij de Van Loenens in de huishouding was komen werken, mogelijk na het overlijden van moeder Anna in oktober 1926. Tezelfdertijd als de Duitse dienstbode, die bij veehouder Van der Oord aan de Groote Sloot in Schagerbrug kwam en later (in mei 1934) met schipper Jaap Moleman trouwde. [ZHB 24e jrg. nr.2, p.10]
Begin juli 1930 werd Anna Eliese Gertrud van Loenen geboren, later [na 1936]kwam nog zoon Krijn, die drukkerij en boekhandel nog een tijd voortgezet heeft.
Krijn van Loenen overleed in oktober 1935 op 57-jarige leeftijd. Collega Bosker: “Het verscheiden van onze beste vriend Van Loenen heeft ons met grote droefheid vervuld. Jaren hebben wij als uitgevers samen gewerkt (...). Zijn leven was werken. Zijn bedrijf en zijn gezin was zijn alles en in wijde kring stond hij bekend als iemand, die ook in het maatschappelijk leven steeds een werkzaam aandeel nam”.
Op 6 november 1935 meldde de Zijper Courant: “Inschrijving Handelsregister Alkmaar. Zijpe: K. van Loenen & Zn, Schagerbrug E 100 drukkerij, boekhandel, uitgave courant. Overgegaan aan: W.J. van Loenen.

Drie keer per week
Met ingang van 1 oktober 1936 ging de krant maar liefst drie keer per week verschijnen, op dinsdag, donderdag en zaterdag. De oplage steeg, evenals de abonnementsprijs (werd een gulden per kwartaal). Op dinsdag en donderdag telde de krant 4 pagina’s, op zaterdag 6 of 8. Het werd weer wat meer een echte krant en minder het suffertje. De jaargang 1938 ontbreekt helaas en onduidelijk is of de krant nog verscheen na 30 december 1939. Dat is de datum van het laatste nummer van de Zijper Courant in de collectie van het Zijper Museum. Wanneer precies kwam er een einde aan die heel aardige bron van circa 60 jaar vaak boeiende informatie over de Zijpe en Omstreken tussen 1880 en 1940?