click op de afbeelding om in te zoomen

click op de afbeelding om in te zoomen

Omschrijving  : De grote Zoutman-kaart van de Zijpe
Titel1        : DYKGRAAFF, en HOOG HEEMRAADSCHAP VAN DE OUDE ZYPE. BEDYKT in 't Jaar 1561 (1e uitgave)
                DYKGRAAFF- en HEEMRAADSCHAP VAN DE ZYPE & HAZE-POLDER (2e uitgave) 
                'T Hoog Heemraadschap van de Oude Zype. de Zype is Bedykt in 't Jaar 1561 (?e uitgave?)
Titel2        : Afbeelding van de | ZYP, | Haer waere gelegentheit van Dyckage, Weegen, Watrin- | 
                gen en Schey-slooten; Alle de Hofsteeden, Wooningen en Water- | 
                Molens inde selve geleegen; Mitsgaders rechte aenwysinge van | 
                de Scheydinge haerder groote en kleyne Letteren. | 
                Begrypende in haren omring de somme van 9060 mor- | 
                gens yder tot 600 Roeden Hontsbosscher maet.

Landmeter     : Jan Dirksz. Zoutman
Graveur       : Reinier Persijn
Drukker       : 
Uitgever      : Opdrachtkaart van "De Heren Dykgraef ende Hooft Ingelanden" 
Atlas         : 
Staat         : 1 staat al dan niet met verschillende wapenserie aan de bovenkant
 
Afmeting      : 158 x 113 cm
Schaal        : 
Schaalstok    : 
Orientatie    : 
Datering      : 1665 (van de kaart zelf)
Druktechniek  : kopergravure
Kleur         : 
Decoratie     : - kaarten zowel met als zonder 9 wapens bovenaan 
                - 
                - ...

Wapenbeeld    : 1729: 1e uitgave met titel/wapens v.l.n.r.:
                DYKGRAAFF, en HOOG HEEMRAADSCHAP VAN DE OUDE ZYPE. BEDYKT in 't Jaar 1561
                1. D' HR. en MR. HENDRIK DAEY, | Bailliuw en Dykgraeff.
                2. D' HR. GERARD STUYLING SYMS, | Schepen en Hoog Heemraed.
                3. D' HR. en MR. JOHAN BAERT, | Schepen en Hoog Heemraed.
                4. D' HR. CORNELIS VAN TEYLINGEN | Schepen en Hoog Heemraed.
                5. D' HR. JAN VALCKENIER | Schepen en Hoog Heemraed.
                6. D' HR. en MR. EMANUEL RAS, | Schepen en Hoog Heemraed.
                7. D' HR. JACOBUS DUPEYROU Jansz. | Schepen en Hoog Heemraed.
                8. D' HR. JACOB VAN STRYEN | Schepen en Hoog Heemraed.
                9. D' HR. ADRIAAN VAN DER HOEVE | Secretaris.

                1759: 2e uitgave met titel/wapens v.l.n.r.:
                DYKGRAAFF- en HEEMRAADSCHAP VAN DE ZYPE & HAZE-POLDER
                1. D' Hr. Mr. HENDk. NANNINGH DAEY | BALLIUW en DYKGRAEFF.
                2. D' Hr. Mr. EMANUEL RAS | SCHEEPEN en HEEMRAED.
                3. D' Hr. Mr. JAN HENDk. DE CARPENTIER | SCHEEPEN en HEEMRAED.
                4. D' Hr. Mr. GERARDs. BERNs. HEYMENBERGH | SCHEEPEN en HEEMRAED.
                5. D' Hr. Mr. GERARD KLOEK | SCHEEPEN en HEEMRAED.
                6. D' Hr. Mr. NICs. BROUWER SCHAEGEN | SCHEEPEN en HEEMRAED.
                7. D' Hr. Mr. AREND JAN VAN DEN STEEN | SCHEEPEN en HEEMRAED.
                8. D' Hr. JACOBUS WINDER | SCHEEPEN en HEEMRAED.
                9. D' Hr. CORNELIS ELIAS | SECRETARIS
                

Koperplaten   : De 6+2 koperplaten zijn in het bezit van het Zijper Museum (inv. nr 3109)
                Afmetingen van deze koperplaten (plaatnr. op achterkant gegraveerd):
                Pl.1 (links boven)    : 48.5 x 55.3/55.5
                Pl.2 (midden boven)   : 55.1 x 58.2/58.3
                Pl.3 (rechts boven)   : 49.1 x 56.1
                Pl.4 (links beneden)  : 48.5/48.6 x 55.3/55.5
                Pl.5 (midden beneden) : 48.3 x 55.7
                Pl.6 (rechts beneden) : 49.1/49.2 x 56.2
                Pl.7 (titel links)    : 21.9/22.0 x 54.3/54.4 (2e uitgave) achterkant eerder gebruikt?)
                8+9  (midden/rechts)  : 43.7 x 54.2/54.3 (2e uitgave)



Vindplaats    : - Schagerbrug, Zijper Museum
                  > ingelijst; ongekleurd (inv. nr. 3410; ongekleurd; 2e uitgave)
                  > ingelijst; gekleurd (inv. nr. 0002; gekleurd; met waterschade; 2e uitgave)
                  > op linnen geplakt opgerold met ronde zwarte stok beneden en boven 
                    (2e uitgave; ongekleurd; papiermaat 167 x ca. 114 cm; met vochtvlekken;
                    op vele plekken papier van linnen losgelaten; ernstig beschadigd)
                  > op linnen geplakt opgerold met ronde zwarte stok beneden en lijststuk boven 
                    (zonder titel/wapens; ongekleurd; papiermaat 167 x ca 99 cm; redelijke/goede kwaliteit)
                  > Alleen de titel/wapens (1e uitgave; 2 losse vellen; inv.nr. 3332; papier 66x26.5cm; moet 53.5x21.5 cm
                    voor enkele en papier 64.8x52.9cm; moet 53.3x43 voor dubbele). Papier dus duidelijk gekrompen na het persen.
                    Tweede enkele wapenafdruk onder zelfde inv. nr. doch op ander (iets dunner en ander type papier;
                    waarschijnlijk gelijk papier als inv. nr. 3410) 
                - Haarlem, RA-NH (ingelijst; gekleurd; 1e uitgave)
                - Hoorn, Westfries Archief (inv. nr. 6c2; geen titel/wapen strook)
                - Alkmaar, Regionaal Archief (6+2 losse bladen; 2e uitgave; ongekleurd)
                - Enkhuizen, Zuiderzeeee museum (6+2 losse bladen; 1e uitgave; ongekleurd)
                - Leiden, Universiteits Bibliotheek (collectie Bodel Nijenhuis port.31 nr.79; 
                          ongekleurd 2e uitgave; opgeplakt op blauw papier) 
                - Amsterdam, Rijksprentencabinet (Collectie Ottens; op achterkant: Inv 9190; 1885 
                          aankoop Holman; zonder titel/wapens; 2 exemplaren)
                - Den Haag, Nationaal Archief (kaartverzameling V.H.T. nr. 2476/2477 (?), inventaris Hingman)
                - Verschillende andere musea plus meerdere antiquariaten

Literatuur    : - 1986: J. Belonje, Cartografie van de Zijpe, extra uitgave Zijper Historie Bladen 1986,
                        p. 12+13+14
                - 1981: M. (Marijke) Donkersloot-De Vrij, Topografische kaarten van Nederland
                        vóór 1750, p. 68, Wolters-Noordhof Groningen (beschrijving nr. 98)
                - 1973: H. Schoorl, p. 533
                - 1971: H. Schoorl, p. 208
                - 1961: J. Westenberg, Oude kaarten en de geschiedenis van de kop van
                        Noord-Holland, p. 55
                - 1918: F.C. Wieder, nr. 172, p. 689. 




Beschrijvingen: 
===============
1986: J. Belonje, p. 12+13+14:
------------------------------
Notulen van Hoofdingelanden van 12 april 1663:
"DHeren Dijckgref en Hooft Ingelanden in loco werden gecommitteert de Sijpse landchaerte
bij Jan Dlrcxz Soutman gemaeckt en gepresenteert te examineren en met den selven Soutman
over den prijs te spreken sonder engagement en op rapport aent Collegie" (16).

Notulen van Hoofdingelanden van 17 april 1664:
"Nieuwe chaerte -- Eijndelijk is goetgevonden de nieuwe lantchaert van de Sijpe tegens eenige
goede chaerten van particuliere landen te confereren over de mate ende indien dselve daer uijt
correct bevonden wert soo sijn Dijckgraef en Heemraden bij desen geauthoriseert aenden Lantmeter
te verleenen ordonnantie tot betalinge van de bedongen vijfhondert gulen; sullende alsdan mede
uijtgesien werden om deselve chaerte in plaete te doen brengen."

Notulen van Hoofdingelanden van 28 mei 1667:
"Is goetgevonden dat die nieuwe grote Landchaerte alvoren op een paneel geplact sijnde sal
werden geexamineert bij Dijkgraef Hooft Ingelanden in loco en Heemraden met assumtie van den
Caertemaker Jan Dircxs Soutman en Jan van Heymenberch (17) beijde lantmeters en soo wanneer
in alles correct bevonden werdt, de betalinge van de uijtgeloofde penningen sal werden gedaen
doch bij incorrectheijt geexcuseert."

Grote Polderekening over 1665, fol.40/2:
"Noch betaelt aen Jan Dircxs Soutman de somna van hondert enentwlntich ponden hem voor het
maecken van de deurtreck van de Zijpse nieuwe kaerten bij apostille van de heeren hooftingelanden
op de laeste Reeckeninge hem toegeleyt volgens sijne requeste geapostllleert ende quitantie dus
hier d'voorsz..... Io  XX L.
Nocht betaelt aen Jan Mathijsz plaetsnijder d'somme van ses ponden twaelff schellingen bij hem
op proeffdrucken van de twee cleijnste Zijpse kaerten verschooten volgens sijne declaratie
ordonnantie ende quitantie dus hier ... VI L XII ss."

Vier kleinere kaarten van de Zijpe en één ten laatste van de gehele Zijpe met naaste omgeving
zijn tenslotte, nadat men het uiteindelijk eens was geworden met de landmeter Zoutman, tot stand
gekomen. Men mag zonder overdrijving zeggen, dat daarmee de kroon is gezet op het cartografische
werk dat bij verloop van tijd ten verzoeke van de Zijpe is gemaakt. Van dit eerste viertal
kleinere kaarten en van de grote in 6 bladen, die Zoutman's signatuur hebben, zijn exemplaren
op papier afgedrukt, die ook nu nog van geen zeldzaamheid zijn.
De maten van Zoutman's kleinere kaarten, één blad groot, bedragen 24 bij 40, 31 bij 84,
40 bij 25 en 44 bij 67 cm.

De vraag naar deze nieuw ontstane nummers moet zó groot zijn geweest dat het bestuur nog geen
jaar later alweer tot drukken overging. In de voorstelling van het Zijpse territoir werd overigens
sedert die tijd geen enkele wijziging meer gebracht, maar wel voegde men aan de grote kaart in
6 bladen twee In koper gebrachte bovenstroken bij die voorzien werden van een reeks volle wapens
van de dijkgraaf, de heemraden en hun secretaris. Het was in 1729 toen deze op kunstvaardige wijze
aangevulde kaart tot stand werd gebracht, voorzien van de blazoenen van Mr. Hendrik Daey, baljuw
en dijkgraaf, de heemraden Gerard Stuijling Sijms, Mr. Johan Baert, Jr. Cornelis van Teylingen,
Jan Valckenier, Mr. Emanuel Ras, Jacob du Peyrou Jansz en Jacob van Strijen, met de secretaris
Adriaan van der Hoeve.

En ook deze grote kaart was spoedig aan vervanging toe. De polderrekening over 1760 namelijk
bevatte op fol°.37 vso. over de zaak een nieuwe mededeling, luidende: "Nog betaald aan dezelfde
Jan Coster Hermanuszoon: voor rekening van Izaak Tirion (18) een somme van agt en negentig gulden
agtien ss: voor het drukken van 120 exemplaren van de grote Kaart, en leverantie van papier alles
breder in zijn rekening gespecificeert dus bij ordonnantie en quitantie de voorsz f. 98 : 18:—."

Het waren dan ook de bestuurders van 1759 ter herinnering aan wie opnieuw op de nu herziene strip
de weer acht volle wapens werden aangebracht, te weten Mr. Hendrik Nanning Daey, balhuw en
dijkgraaf, de schepenen-heemraden Mr. Emanuel Ras, Mr. Jan Hendrik de Carpentier, 
Mr. Gerardus Bernardus Heymenbergh, Mr. Gerard Loeck, Mr. Nlcolaas Brouwer Schagen, 
Mr. Arend Jan van den Steen, Jacobus Winder en de secretaris Cornelis Elias.

De koperen platen uitmakende de zes bladen der grote kaart en de laatstelijk bijgemaakte koperen
wapenstroken van 1759 zijn bewaard gebleven in het polderarchief en in onze tijd zijn zij tezamen
benut tot de vervaardiging van een nieuw exemplaar van gelijk formaat en afgedrukt op papier.

Noten:
(16) Hij verkeeg admissie als voren 6 maart 1664, overleed oud 65 jaar blijkens met zijn
     merk getekende grafzerk 37 zuider transept, Grote Kerk Alkmaar 27 juni; zie o.a. 
     "Alkmaars Jaarboekje", V, 1969, blz. 29 en "De Navorscher" LXXIX, 1930, blz. 50/1.
(17) Hij was landmeter van de stad Alkmaar, oudste zoon van Jaspar Jansz. en Aeltje, dochter
     van de eerder genoemde landmeter Gerrit Dirkzs. Langedljk, wiens geschriften hij erfde,
     en van Aefgen Cornelis. Hij werd begraven aldaar in de Grote Kerk middengang 187 op 
     19 maart 1681. Zie ook noot 8.
(8)  Geboren 1561, begraven Grote Kerk Alkmaar 2 januari 1624, middengang 187, oudste zoon
     van Dirck Jansz. en Alijt Gerrits, landmeter, zijdenlakenkoper, schepenheemraad, 1619 en
     molenmeester polder G. van de Zijpe.
(18) De stadsdrukker van Alkmaar op de Voordam in De Stapel Papieren I. Tirion was een 
     drukker en uitgever te Amsterdam van erkende naam "in de Kalverstraat, het Negende Huis
     van den Dam, in Hugo Grotius".


1981: M. (Marijke) Donkersloot-De Vrij, p. 68:
----------------------------------------------
98 blw. 5 Afbeelding van de Zijp...
door Jan Dirksz. Zoutman in kaart gebracht, [1665], gegraveerd door Reinier Persijn
kopergravure, 6 bladen en 3 bladen met wapens. Totale afmeting 113 X 157 cm. 
(kaart alleen: 91 X 157) schaal ca. 1 : 10.000, het noorden rechtsboven
  Vervaardigd in opdracht van Dijkgraaf en Heemraden van de Zijpe en Hazepolder. In een
  aparte legenda wordt een verklaring gegeven over de verkaveling. Volgens Schoorl bevindt
  de oorspronkelijke (ongesigneerde) opmetingskaart zich in de Atlas van der Hem 
  (deel XVI nr. 8), die bewaard wordt in de Oesterreichische National Bibliothek te Wenen
  en is Callantsoog en omgeving overgenomen van een kaart van Dirck Abbestee (zie dezelfde
  atlas deel XV nr. 59). Het uiterlijk van de kaart doet ook nog enigszins denken aan kaart
  nr. 97, [ZM: Doetecomius, 1600] gelet o.a. op de mensenfiguurtjes op het strand. De kaart
  is ook uitgegeven in formaat 43 X 64 cm., met jaartal 1665 (R.A.N.H. A(492.631.285)14,
  Landbouwhogeschool Wageningen CB kk I 56, A.R.A. Hingman 2476; Genie-archief G.8 en
  G.A. Haarlem, inv. Enschede kaart nr.325 (2 X)) en in formaat 24 X 39 cm. met jaartal 1664 
  (R.A.N.H. A(492.631.285)22 en A.R.A. Hingman 247.5).
  Volgens Wieder bestaan er van de grote kaart twee uitgaven met verschillende familiewapens. 
  lit. H. Schoorl (1971) p. 208 en (1973) p. 533; F.C. Wieder (1918) nr. 172, p. 689 en 
  J. Westenberg (1961) p. 55 met verkeerde jaartallen bij de laatste twee auteurs.
R.A.N.H. A(492.631.285)13 en 17.
A.R.A. Hingman 2477.
U.B. Leiden collectie Bodel Nijenhuis port. 31 nr. 79.
Landbouwhogeschool Wageningen, kaartenverzameling Ct. Atlas V.
In het Archief van de Zijpe en Hazepolder worden de koperplaten van de kaart bewaard.


1961: J. Westenberg
-------------------
Jan Dirksz Zoutman vervaardigde naar nieuwe opmetingen een uitvoerige polderkaart van de Zijpe,
waarvan in 1600 en volgende jaren in verschillende formaten gegraveerde uitgaven zijn verschenen 
(Hingman, 2477; Bodel Nijenhuis, port. 31, nr. 79). Dit technisch hoogstaande werk biedt ons
bijna geen nieuwe gezichtspunten, doordat de grote veranderingen in de Zijpe zich toentertijd
al hadden voltrokken. Wèl gebruiken wij de gegevens van Zoutman voor de reconstructie van het
noordwestelijke uiteinde van de Schoorlsche Zeedijk (121) en van de vorm van de Leeuwenhorn (73).


1918: F.C. Wieder, p. 689
-------------------------
172. 'Dykgr. en Hoog Heemraadschap van de Oude Zijpe bedykt in't jaar 1561. Gemeeten ende
     geadmitteert Landmeeter tot Alckmaer. Regnerus A. Persijn Alcmarianus sculpsit."
Bovenaan een rand met familiewapens. gegraveerd. -- 115 bij 162 c.M.
Een oud gekleurd en vernist exemplaar in oude lijst te Haarlem, Rijksarchief
De groote oude polderkaart van de Oude Zijpe.
Er zijn twee uitgaven, ieder met verschillende familiewapens; het exemplaar te Haarlem heeft
die van: H. Day, G. Stuyling, J. Baert, Corn. v. Teylingen, Jan Valckenier, Em. Ras, Ja. Dupeyron,
Jac. van Stryen, Adr. v.d. Hoeve.
Een ander exemplaar, in de collectie Bodel Nyenhuis (port. 31, no. 79), heeft als opschrift: 
"Dykgraaf en Heemraadschap van de Zype & Hazepolder", en de wapens van: H. Nanning Day, Em. Ras,
J.H. de Carpentier, G.B. Heymenbergh, G. Kloek, N. Brouwer van Schagen, A.J. van der Steen,
Jac. Winder, C. Elias.



Bron getoonde kaart:
====================
- Schagerbrug, Zijper Museum (met wapens)
- Hoorn, Westfries Archief (gekleurd, zonder wapens)

De koperplaten

De enkelvoudige titel koperplaat van de Zoutman kaart

De tweevoudige titel koperplaat van de Zoutman kaart