Fotograaf Willem Niestadt legde alles van dichtbij op de gevoelige plaat vast. Met gevaar voor eigen leven. Ter hoogte van zijn knie ligt een van de vele niet ontplofte granaten.

Het toeval speelde waarschijnlijk een grote rol bij de belangrijkste oorlogsgebeurtenis in Schagen. Het stadje was in de Tweede Wereldoorlog bepaald geen centrum van gevechtshandelingen. Het leven ging zijn gangetje, iedereen trachtte er onder de Duitse bezetters het beste van te maken. Leven en overleven was het parool.

Het aantal meldingen van luchtincidenten in Schagen en directe omgeving in de vijf jaar van bezetting ligt op negen. Zo heeft Hans Nauta uitgezocht. Nauta is lid van de landelijke studiegroep Luchtoorlog 1939-1945 en heeft in het Public Record Office in Londen gezocht naar gegevens van Engelse zijde. In de eerste oorlogsjaren is er sprake geweest van een bominslag drie kilometer ten westen van Schagen (13 juni 1941), bommen bij Groenveld/Valkkoog (17 juli 1941) en beschieting van schepen bij Schagen en Schagerbrug (respectievelijk 21 september 1942 en 6 maart 1943). Voorafgaande aan de zwarte 12 september 1944, was er ruim een maand eerder ook al een treinbeschieting in Schagen. Op 1 november vormde een zijspoor van het station het doel, een dag later werden schepen in de haven onder vuur genomen. Met ten slotte een bombardement op de spoorlijn en een brug bij Schagen, op 24 februari 1945.

Wat in de volksmond bekend staat als 'de beschieting van de munitietrein' is volgens het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie een casual target geweest, een ter plekke uitgezocht doel. De twee piloten die verantwoordelijk waren voor de brandhaard in het oude stadsdeel behoorden tot het 3e Squadron, dat uit vier jachtvliegtuigen van het type Hawker Tempest bestond. Het ene toestel, de Tempest JN817, werd bestuurd door flying officer R.H. Clapperton. Het tweede toestel, de Tempest JN822, door warrant officer R. Hasall. Volgens regionaal historicus Piet Klant uit Petten, die de ramp als Mulo-scholier meemaakte, liepen beide toestellen schade op bij hun acties. Vermoedelijk ontstaan door glasscherven van de ontploffende granaten. ,,Hoewel de beschadigingen ook kunnen wijzen op de aanwezigheid van de gebruikelijke achterste wagon met luchtafweergeschut.'' Beide Engelse jagers waren na respectievelijk vijf en acht dagen weer gevechtsklaar.

De verwoeste huisjes aan de Hoep.

Boordcamera's
Volgens Nauta hadden de Tempest-vliegtuigen eenvoudige boordcamera's, zogenaamde gun camera's die opnames maakten zodra de boordkanonnen werden afgevuurd. ,,Hiermee kon het bewijs geleverd worden indien de piloten aanspraak maakten op een neergeschoten vliegtuig. Ongetwijfeld hebben de camera's aangestaan tijdens de beschieting.'' Na de oorlog zijn een hoop van deze films vernietigd, een aantal is in de archieven opgeslagen. Nauta gaat dit in oktober in Engeland uitzoeken.

De brandweer Alkmaar verleende bijstand voor de HABO-garage aan de Molenstraat

Volgens de verhalen van degenen die het gezien en direct meegemaakt hebben, moeten er vele tientallen mensen in de aangevallen personenstoomtrein hebben gezeten. De passagiers vluchtten alle kanten op. Uit het operatieverslag van het 3e Squadron blijkt dat niet 17, maar 8 wagons aangevallen zijn op het goederenemplacement in Schagen. Waarom stond dat -- door Russen geladen -- munitietransport daar eigenlijk, op klaarlichte dag en in het zonnetje? Klant: ,,16 Augustus 1944 kwam het bevel van het commando van het XXXL VIIIe legerkorps, waaronder de 347e Infanterie Divisie ressorteerde, om een divisie van de Küstenverteidigung over te plaatsen naar Noord-België. Het munitietransport was het laatste gedeelte van de verplaatsing. Dit hoefde dus niet meer!''

De kille cijfers spreken van twee dode Duitsers, twaalf gewonden, het afbranden van vier huizen in de Stationsweg en van het voormalige kaaspakhuis in de Roosstraat, tien gesloopte panden aan de Hoep en in totaal 250 beschadigde huizen. Ontelbare gebroken ruiten en weggeblazen dakpannen. Lampen boven tafel kwamen omlaag, het middageten was gevuld met scherven. Nu zeggen we wel eens gekscherend: 'Het leek wel oorlog!' Maar dit was de werkelijkheid. Een werkelijkheid die nog veel erger had kunnen zijn als stationschef M. van Broeke en beambte J.C. Berkhouwer niet enkele wagons (waarvan een gevuld met buskruit) met gevaar voor eigen leven hadden afgekoppeld en weggevoerd van de rampplek.

De gewonden worden weggedragen langs de gereformeerde kerk. Links Rens Keesman, naast hem Leo Spetter uit Den Helder (die ook in de beschoten personentrein zat!) en helemaal rechts de heer Valstar.